«Διά μόνον τους αγάμους»

 Ακολουθούν δύο πολύ σύντομες αγγελίες από εφημερίδες αλλοτινών εποχών. Ιδού η πρώτη: «Εδραπέτευσεν ο Κίτσος ο λεβέντης, η έλαφος του κ. Παρασκευαΐδου. Ο συλλαβών αυτήν παρακαλείται να την παραδόση τω ιδιοκτήτη», «Εφημερίς», έτος Ε΄, αριθ. 19, Πέμπτη 19 Ιανουαρίου 1878. Και η δεύτερη: «Επιθυμών να έλθω εις πνευματικήν επικοινωνίαν με την μητέρα μας Ελλάδα, ζητώ αλληλογραφία με μορφωμένας παρθένους της γλυκειάς πατρίδος. Διευθύνεις Gh M rue Oitug 3 Braila, Roumanie», «Σφαίρα», έτος ΣΤ΄, αριθ. 296, Σάββατον 4 Οκτωβρίου 1924. Και οι δύο προέρχονται από το βιβλίο «Ο Κίτσος ο λεβέντης και άλλες αγγελίες» των Θανάση Γιοχάλα και Ζωής Βαΐου, το οποίο θα κυκλοφορήσει αύριο Δευτέρα από την Εστία.

Η έκδοση περιλαμβάνει περίπου 2.600 αγγελίες της περιόδου 1833-1940, ερανισμένες από 142 εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας, ενώ αναφορές γίνονται και σε πολλές άλλες ελληνικές αλλά και ευρωπαϊκές πόλεις. Οπως σημειώνουν και οι συγγραφείς, «πρόκειται για αγγελίες ιδιωτικού κυρίως αλλά και δημοσίου ενδιαφέροντος, οι οποίες προβάλλουν τη σχέση ατομικού και συλλογικού.

Οι διαφημιστικές καταχωρίσεις, οι υποχρεωτικές δημοσιοποιήσεις (πλειστηριασμοί), οι αγορές και οι πωλήσεις, τα συγχαρητήρια αλλά και τα απειλητικά αγγελτήρια, οι δηλώσεις απώλειας ή εξαφάνισης, η προσφορά ή η αναζήτηση εργασίας αποτελούν ένα υλικό που αποδίδει την κοινωνική ατμόσφαιρα της μακράς αυτής περιόδου. (...)

Η γλωσσική σκευή των αγγελιών, με όλες τις ποικιλίες της, αποτελεί ένα αμάχητο πλεονέκτημα. Ομηρικά “σπαράγματα” συνυπάρχουν με τύπους της λόγιας γλώσσας και η ακραιφνής αρχαΐζουσα συναντά τη λαϊκή γλώσσα. Οι συμπορεύσεις, οι παράλληλοι δρόμοι και οι συναντήσεις δημιουργούν μια γλωσσική στρωματογραφία εκατόν δέκα περίπου χρόνων».

Ως προς τη θεματολογία των κειμένων, έχουμε πολλά και διάφορα: «Διαφημιστικές αγγελίες που ωθούν σε απόκτηση υλικών αγαθών συνοδοιπορούν με αγγελτήρια απώλειας προσφιλών προσώπων. Ειδοποιήσεις γάμου ή αρραβώνων συμπορεύονται με το μακάβριο και τον θάνατο. Απειλητικές αγγελίες στεγάζονται στον ίδιο χώρο με τις ευχετήριες. Χιουμοριστικές αγγελίες έχουν όμορές τους άλλες που σχετίζονται με τον ανθρώπινο πόνο.

Αγγελίες που περιγράφουν την αγωνιώδη προσπάθεια ανέργων να βρουν εργασία “συγκατοικούν” με άλλες που προτρέπουν σε δαπάνες και αγορές. Ετσι, επιτυγχάνεται μια συνομιλία των αγγελιών παρά τη θεματική τους διαφορά. (...) Μέσω των αγγελιών σκιαγραφούνται η χαρά, ο πόνος, η ευγνωμοσύνη, ο έπαινος αλλά και οι επιθυμίες, ο μικροαστισμός, η αμάθεια, τα αδιέξοδα της ζωής, οι προλήψεις και οι ψευδαισθήσεις».

Στο βιβλίο, οι αγγελίες είναι χωρισμένες ανά κατηγορίες και συνοδεύονται από κατατοπιστικά –και χιουμοριστικά– εισαγωγικά σημειώματα. Η «Κ» προδημοσιεύει σήμερα μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Η.Μ.

«Νεάνις Κυρία Μικρούλα»...

•Απωλέσθη δηλητήριον. Ο ευρών παρακαλείται να το φέρη εις τον κ. Φώτον Πολίτην και αμειφθήσεται γενναίως, διά της συγγραφής μιας κριτικής του τελευταίου.

«Λοβιτούρα», έτος Α’, αριθ. 8, 13 Ιανουαρίου 1929.

•Η χαριεστάτη και αξιέραστος νεάνις Κυρία Μικρούλα, ετών 39, τίθεται εις λαχείον διά μόνον τους αγάμους προς 1 λεπτόν το όνομα. Ο κερδίσων υποχρεούται να λάβη αυτήν εις σύζυγον. Ο δε προς εγγραφήν κατάλογος εδόθη εις τον κ. Βοϊκόπουλον.

Εκ του Τυπογραφείου της «Πούδρας, Ο Αριστοφάνης και η Μαγνητιζομένη», Τόμος Β΄, 15 Νοεμβρίου 1859.

•Νέος εκ του εξωτερικού, ηλικίας 32 ετών, χήρος άνευ τέκνου, αλλά μονόφθαλμος, έχων δε μηνιαίον εισόδημα δρ 170, επιθυμεί να νυμφευθή γυναίκα έχουσαν ανάλογον εισόδημα και ανάλογον ελλάττωμα.

Πληροφορίαι δι’ επιστολών προς τον κ. Σ. Φ. γραφείον «Θορύβου», έτος Α΄, αριθμ. 3, 7 Ιουλίου 1898.

•Ενας συμπολίτης μας προσπαθεί να νυμφευθή, αλλά να είναι η νέα έως 15 ετών, ας είναι και μικράς καταστάσεως. Η ηλικία του ανθρώπου προβαίνει ήδη εις τους 85 χρόνους.

Η «Φήμη», έτος Α΄, αριθ. 54, Σάββατον 4 Σεπτεμβρίου 1837.

• Οσοι δεν επιθυμούν να γενούν συνδρομηταί, παρακαλούνται να μας επιστρέψουν το φύλλον, διότι αλλέως θεωρούνται συνδρομηταί δι’ εξ τουλάχιστον μήνας, και θέλουν ζητηθή νομίμως διά να πληρώσουν.

«Νέα Ελλάς», έτος Α΄, αριθ. 6, 14 Αυγούστου 1848.

•Κάτω η οδονταλγία, Κάτω η τερηδών. Ο πτυχιούχος οδοντοϊατρός κ. Ιω. Πηλός, άρτι αφικόμενος, εφεύρε και υπέβαλεν εις το ιατροσυνέδριον ασφαλέστατον της τερηδόνος φάρμακον. Αποτελέσματα απίστευτα. Θεραπεία του σκουρβούτο των ούλων. [...] Εν τω ξενοδοχείω της Πόλεως, πλατεία Ομονοίας. Οι πτωχοί δωρεάν.

«Νέα Εφημερίς», έτος Ι΄, αριθ. 50, Τρίτη 19 Φεβρουαρίου 1891.

•Τα μαλλιά σας σώσατε με το Σωζότριχον. Το Σωζότριχον, το μοναδικώτερον των μέχρι τούδε εφευρεθέντων, ως σωστικόν της κόμης, είνε το μόνον διά του οποίου απαλάττεσθε της πιτυρίδος. Προλαμβάνει την πτώσιν και αναγεννά νέας τρίχας. Δοκιμάσατε, δεν είνε ρεκλάμα.

Αι μέχρι τούδε επιτυχίαι υπερβαίνουσι τας 90%. Το κατάστημα αναλαμβάνει την χρήσιν δωρεάν. Εκάστη φιάλη δραχ. 3, διά τας επαρχίας 5, εξωτερικόν φράγκα 5.
Αγγελόπουλος και Μποτσαράκος, οδός Κοραή, αριθ. 5.

«Καιροί», έτος ΙΓ΄, αριθ. 4.691, Τρίτη 7 Ιανουαρίου 1903.

•Γυναικείον φύλον αλτ! Ηγουν κοράσια, χήραι, κυρίαι· το οποίον στραβωμάρα έχετε γραψήναι και προς εμέ. Γράψασθε «Νέον Αγαθάγγελον», 44ον Σύν/μα Ι Πολ/χία, Τ.Τ. 927.

«Σφαίρα», έτος Δ΄, αριθ. 157, Σάββατον 1 Ιανουαρίου 1922.

​​Το βιβλίο «Ο Κίτσος ο λεβέντης και άλλες αγγελίες» των Θανάση Γιοχάλα και Ζωής Βαΐου κυκλοφορεί αύριο στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις της Εστίας.

Σημειώσεις πατριδογνωσίας

 18.12.2016 ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΤΑΣΗΣ*ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

​​Τα χρόνια της κρίσης έδειξαν ότι ένα μέρος της ελληνικής κοινωνίας, αν και τάσσεται υπέρ της Ευρώπης, εξακολουθεί να νιώθει δυσανεξία στις ευρωπαϊκές αξίες και πρακτικές. Αυτές θεσπίστηκαν και βιώθηκαν με πληθώρα μορφών από τις ευρωπαϊκές κοινωνίες στην καθημερινότητα και στη λειτουργία της δημόσιας σφαίρας, της οικονομίας και του κράτους. Ωστόσο, η ελληνική ενσάρκωση των ευρωπαϊκών αξιών και πρακτικών παρουσιάζει ορισμένες ιδιομορφίες ως προς τις επιμέρους πολιτισμικές διαφορές που υφίστανται μεταξύ των άλλων εταίρων.

Συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη, στην Ελλάδα παρατηρείται μια επιπολαιότητα και προχειρότητα στην τήρηση των κανόνων, αλλά και στην εφαρμογή των νόμων. Η χαμηλή αίσθηση ατομικής ευθύνης πηγάζει από μια ασθενή ηθική του καθήκοντος, η οποία δεν καλλιεργείται επαρκώς στην οικογένεια και την εκπαίδευση, συνοδεύεται δε από την απερίσκεπτη απαξίωση κάθε είδους αυθεντίας και μόρφωσης. Συνέπεια αυτών είναι ο ευτελισμός του δημόσιου χώρου και της δημόσιας περιουσίας, όπου, αντί να βιώνουμε ότι ανήκουν σε όλους, νιώθουμε ότι δεν ανήκουν σε κανέναν με αποτέλεσμα να γίνονται αντικείμενα αισθητικής ρύπανσης, ιδιοποίησης ή κατάληψης με ποικίλους τρόπους σπανίως επωφελείς για την κοινωνία. Πράγμα επίσης εμφανές στη σχέση μας με το φυσικό περιβάλλον η οποία, λόγω και της έλλειψης περιβαλλοντικής αγωγής, χαρακτηρίζεται από τη μόλυνση και την ατελή προστασία και φροντίδα του. Οσον αφορά τη δικαιοσύνη, η εφαρμογή των νόμων είναι προβληματική εξαιτίας της χαμηλής αίσθησης ατομικής ευθύνης, της δράσης ομάδων συμφερόντων, αλλά και της στρεβλής λειτουργίας του κράτους λόγω της αναξιοκρατίας, της πολυνομίας, της κακονομίας και της γραφειοκρατίας. Στην πολιτική το αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη συχνά δεν αποκλείει τη χρήση βίας ή δεν λαμβάνει υπ’ όψιν την άμιλλα και την αριστεία διακινδυνεύοντας μια υποβάθμιση της δημόσιας σφαίρας. Τούτη γίνεται εμφανής στο χαμηλό πολιτισμικό επίπεδο ικανού μέρους των Ελλήνων πολιτικών, όπως αυτό εκφράζεται στη δημόσια παρουσία τους, στο έλλειμμα γνώσης και εμπειρίας διοίκησης, ηγεσίας και καλλιέργειας. Η σχέση της ελληνικής κοινωνίας με την ελευθερία, παρά την αγάπη που τρέφουμε γι’ αυτή, τους αγώνες και τις θυσίες που έχουν καταβληθεί για χάρη της, χαρακτηρίζεται τακτικά από την έλλειψη μέτρου. Ετσι εκφυλίζεται σε ασυδοσία εκφραζόμενη ως έλλειψη ανεκτικότητας και σεβασμού προς τους άλλους, αποβαίνοντας ταυτόχρονα εις βάρος ενός συλλογικού πνεύματος.

Τόσο η ελευθερία όσο και η δικαιοσύνη πολλάκις αποξηραίνονται σε ιδεολογίες παράγουσες ιδεοληψία λόγω μιας σχετικά αγύμναστης ιστορικής και εθνικής συνείδησης. Η οξειδωτική λειτουργία αυτών στην ελληνική κοινωνία ενισχύεται από μια καχυποψία, η οποία σε συνδυασμό με την έλλειψη ευπρέπειας διαποτίζει τις κοινωνικές σχέσεις και τη δημόσια σφαίρα. Ετσι οι θετικές ενέργειες και συμπεριφορές αποδίδονται αβίαστα σε κρυφά ωφελιμιστικά κίνητρα σχεδόν αποκλείοντας εκ των προτέρων την ανιδιοτέλεια. Οι υπερτερούντες συχνά διαβάλλονται και υπονομεύονται άμεσα ή έμμεσα, ενώ η υπερτέρησή τους προξενεί φθόνο λειτουργώντας ως υπενθύμιση μετριότητας παρά ως παρότρυνση για υπέρβαση. Ως εκ τούτου η δημόσια σφαίρα καθορίζεται περισσότερο από εμπειρικά κίνητρα, την απειλή χρήσης βίας ή την υπόσχεση ανταλλάγματος, και λιγότερο από μια επικοινωνιακή ορθολογικότητα. Ιστορικά η συνύπαρξη καχυποψίας και φθόνου τροφοδότησε πολιτικές της μνησικακίας διατηρώντας ένα υπόβαθρο διχασμού, το οποίο υπό συγκεκριμένες συνθήκες γέννησε καταστροφική διχόνοια.

Δυστυχώς, κριτικές αναλύσεις των παραπάνω, όταν δεν αγνοούνται ή απορρίπτονται κυνικώς, δεν αξιοποιούνται ως έναυσμα αυτοβελτίωσης παρά χρησιμοποιούνται ως άλλοθι αδράνειας, αλλά και νομιμοποιητικά για κοινωνικά επιβλαβείς ή ακόμη και παραβατικές συμπεριφορές. Επιπροσθέτως, η στηλίτευση των κακώς κειμένων, όταν δεν εξαντλείται στη θυμική εκτόνωση ή δεν διολισθαίνει σ’ έναν ηθικό μαζοχισμό, εκλογικεύει μια αρνησιπατρία σπανιότατη σε άλλους Ευρωπαίους. Αντιθέτως η φιλοπατρία σχεδόν στιγματίζεται ιδεολογικά διότι συγχέεται με τον σοβινισμό, ενώ προκρίνεται ένας επαρχιωτικός διεθνισμός που παραγνωρίζει ότι κάθε κοσμοπολιτισμός την προϋποθέτει. Στην πολιτική, τόσο ο εθνικισμός όσο και ο επαρχιωτικός διεθνισμός συνιστούν δύο όψεις της υπεραναπλήρωσης ενός συμπλέγματος εθνικής κατωτερότητας. Λησμονείται ότι η υψηλή ισχύς των οικογενειακών δεσμών, η αλληλεγγύη προς αδυνάτους, η δημιουργικότητα ως ικανότητα αυτοοργάνωσης και αυτοσχεδιασμού, η –παρά τις αντιξοότητες– ηδονιστική και παιγνιώδης στάση ζωής με φιλοτιμία και ανθρωπιά αποτελούν επίσης γνωρίσματα της ελληνικής κοινωνίας. Ζητούμενο παραμένει να συνδυαστούν με μιαν αίσθηση ατομικής ευθύνης, ένα συλλογικό πνεύμα και μια φιλόπονη ευπρέπεια στον αστερισμό μιας ευρωπαϊκής φιλοπατρίας.

*Ο κ. Θεοφάνης Τάσης διδάσκει Σύγχρονη Φιλοσοφία στο Freie Universität Berlin.