ΕΝΟΤΗΤΑ 10 (ΚΑΙ ΗΧΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ)

 Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη  (δώστε προσοχή στα χρώματα)

ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ ΕΔΩ

Ελληνική επανάσταση και ευρωπαϊκή διπλωματία (1821-1830)

Η αρνητική διεθνής συγκυρία:

·      Στόχος των ευρωπαϊκών δυνάμεων (Ιερή συμμαχία) ήταν η διαμόρφωση μιας ισορροπίας δυνάμεων, ενός status quo (καθεστώτος), που θα απέτρεπε στο μέλλον επαναστάσεις και συγκρούσεις.

·      Η Ευρώπη βίωνε την Παλινόρθωση της μοναρχίας.

·      Η ελληνική επανάσταση ήταν μη επιθυμητή στην αρχή.

Οι διπλωματικές εξελίξεις κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης (1821-1830):

·      1821-1822: καταδίκη της ελληνικής επανάστασης από τον τσάρο και επικράτηση του δόγματος της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

·      1823: στροφή στην ευρωπαϊκή διπλωματία από τον Άγγλο υπουργό Εξωτερικών Τζόρτζ Κάνιγκ, που αναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμη δύναμη.

·      1824: αντίδραση της Ρωσίας με την πρόταση του σχεδίου των τριών τμημάτων, το οποίο απορρίφθηκε και από το σουλτάνο και από τους Έλληνες.

·      1824-1825: σύναψη από τους επαναστάτες δύο δανείων με αγγλικές τράπεζες.

·      1825: υπογραφή από τους Έλληνες της πράξης προστασίας από τους Άγγλους.

·      1826: απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων να λύσουν το ελληνικό ζήτημα.

·      1827: υπογραφή από Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία της ιουλιανής(6 Ιουλίου) συνθήκης του Λονδίνου και ένοπλη επέμβασή τους στη ναυμαχία του Ναβαρίνου, όπου οι στόλοι των τριών Δυνάμεων συνέτριψαν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο.

·      1828-1829: ήττα του σουλτάνου στο ρωσοτουρκικό πόλεμο.

·      1829: απόδοχή από τον σουλτάνο των αποφάσεων των Δυνάμεων με τη συνθήκη της Αδριανούπολης.

·      1830: υπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου, με την οποία οι Δυνάμεις αποφάσισαν την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους και επέλεξαν ως ηγεμόνα του τον Λεοπόλδο του Σαξ-Κόμπουργκ, αλλά ο ίδιος δεν αποδέχτηκε την εκλογή του.

Το κίνημα του φιλελληνισμού

Ορισμός:

Ο φιλελληνισμός ήταν ένα κίνημα συμπαράστασης στους Έλληνες και στρεφόταν εναντίον τόσο της οθωμανικής απολυταρχίας, όσο και της Ιερής συμμαχίας.

Αιτίες ανάπτυξης του φιλελληνισμού:

·      ο φιλελευθερισμός και ο ριζοσπαστισμός της γαλλική επανάστασης,

·      ο θαυμασμός των Ευρωπαίων για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό,

·      ο αποτροπιασμός για τις βιαιότητες των Τούρκων,

·      η συγκίνηση από τις ελληνικές επιτυχίες.

Η προσφορά του φιλελληνισμού:

·      οικονομική ενίσχυση,

·      ηθική συμπαράσταση,

·      προσωπική συμμετοχή φιλελλήνων στον Αγώνα.

Το Συμβούλιο του Θανάτου. Μεσολόγγι 1826

 

«6 Απριλίου 1826. Καθώς ετοιμάζαμε την έξοδο από το Μεσολόγγι κάποιοι μας επισήμαναν ότι δεν μπορούμε να πάρουμε μαζί μας τα μικρά παιδιά. Θα αρχίσουνε να κλαίνε και θα μας προδώσουν στους Τούρκους. Δεν ξέραμε τι να κάνουμε, έπρεπε να βρούμε μια λύση.

Τότε αποφασίσαμε όλοι, ομόφωνα, να σκοτώσουμε όλες τις γυναίκες και όλα τα μικρά παιδιά, χωρίς καμία εξαίρεση. Για να μην προδοθούμε από τις κραυγές τους. Γιατί τότε δεν θα έμενε κανένας ζωντανός. Επιπλέον, αν αφήναμε τις γυναίκες και τα παιδιά πίσω, ζωντανά, θα τα αιχμαλώτιζαν οι Τούρκοι. Καλύτερα νεκρά.

Πώς όμως να σκοτώσεις τη γυναίκα σου και τα παιδιά σου; Αποφασίσαμε να σφάξει ο ένας την οικογένεια του άλλου. Συμφωνήσαμε σε όλα και αρχίσαμε τις ετοιμασίες. Ήταν μια σκληρή και απάνθρωπη απόφαση αλλά ταυτόχρονα γενναία και στρατιωτικά απαραίτητη.

Όμως όταν το άκουσε ο Επίσκοπος Ρωγών, ο Ιωσήφ, πετάχτηκε ως απάνω και άρχιζε να φωνάζει:

- Στο όνομα της Αγίας Τριάδας, είμαι Αρχιερέας και σας λέω μόνο τούτο: θα πρέπει να περάσετε πάνω από το δικό μου πτώμα αν θέλετε να κάνετε μια τόσο μεγάλη αμαρτία. Σας ρίχνω πάνω σας την κατάρα του Θεού και της Παναγίας και όλων των Αγίων. Το αίμα των αθώων να πέσει πάνω στα κεφάλια σας.

Αφού τα είπε αυτά, κάθισε κάτω και άρχισε να κλαίει.

Για μισή ώρα δεν μίλησε κανείς. Τα λόγια του, οι κατάρες του, μας έκοψαν τη φόρα. Τι έπρεπε να κάνουμε; Τι τρόπο να βρούμε;

Αποφασίσαμε τότε ο καθένας να αναλάβει την οικογένειά του. Να είναι υπεύθυνος για τις γυναίκες. Στα παιδιά θα δώσουμε, λίγο πριν ξεκινήσουμε, χασίς για να κοιμηθούν την ώρα της εξόδου και να μην κλαίνε. Και όποιος είναι τυχερός θα τη γλυτώσει. Όποιος πεθάνει ας πάει στο καλό.»

[Έτσι περιγράφει ο Νικόλας Κασομούλης, στα απομνημονεύματά του, το φοβερό αυτό συμβούλιο λίγο πριν την Έξοδο. Οι άνδρες της φρουράς πήραν τις γυναίκες και τα παιδιά μαζί τους. Γλύτωσαν μόνο 13 γυναίκες, όλες Σουλιώτισσες και 4 παιδιά. Ο Επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ δεν τους ακολούθησε. Έμεινε μέσα στο Μεσολόγγι, στην μπαρουταποθήκη μαζί με τους τραυματίες, τους ανάπηρους και τους γέροντες. Όταν τους περικύκλωσαν οι Τούρκοι έβαλε φωτιά στο μπαρούτι.]

Από ανάρτηση του καθηγητή ΕΚΠΑ Α. Χατζή

Άσκηση : Στην αιματοβαμμένη Τριπολιτσά

 

«Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821 η Τριπολιτσά αλώθηκε τελικά από τους Ελληνες πολιορκητές της. Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη έως τότε στρατιωτική επιτυχία των επαναστατών, γεγονός όχι μόνο συμβολικής αλλά και στρατηγικής σημασίας, αφού η πόλη αποτελούσε νευραλγικό διοικητικό κέντρο της Πελοποννήσου. Η γενικευμένη σφαγή όμως των Τούρκων της πόλης «εστάθη μεγάλη ασπλαχνία» και αμαύρωσε την αίγλη της νίκης. Αποτέλεσε επίσης ένα ακόμα επεισόδιο στην αντιπαράθεση του Υψηλάντη με τους προκρίτους, ενώ προκάλεσε αποτροπιασμό και σε αρκετούς φιλέλληνες. Παρά την επιθυμία και τις σχετικές οδηγίες του απεσταλμένου της Φιλικής Εταιρείας, τα ελληνικά σώματα προκάλεσαν γενικευμένες βιαιοπραγίες. «Το άλογό μου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη» αναφέρει ο Γέρος του Μοριά. Τα πλούσια λάφυρα που φυλάσσονταν στους τουρκικούς οντάδες καθώς και η έκρηξη μίσους απέναντι στους προαιώνιους δυνάστες αποτέλεσαν ισχυρά και επαρκή κίνητρα για τους Ελληνες ενόπλους.

Οι διαθέσιμες μαρτυρίες καταγράφουν αναλυτικά τα γεγονότα: «Η σφαγή άρχισε εις όλα τα μέρη της πόλεως, το τουφέκι εδούλευε πανταχού και ανηλεώς κατά τρεις ολοκλήρους ημέρας εσκοτώνοντο πάσης ηλικίας άνθρωποι άνδρες, γυναίκες, παιδιά ανήλικα. Οι Ελληνες εδώ εξεδικήθησαν δι’ όσα τόσους χρόνους είχαμεν πάθει από τους τυράννους μας. Πολλοί δε Τούρκοι όπου εκλείσθησαν εις τα σπίτια των επροτίμησαν και εκάησαν μέσα εις αυτά με ταις φαμιλίαις των παρά να παραδοθούν εις τους δούλους των» σημειώνει ο Φωτάκος, ενώ ο Κολοκοτρώνης συμπληρώνει: «Επειτα από δέκα ημέρας εβγήκαν όλοι οι Ελληνες με τα λάφυρα και επήγαν εις ταις επαρχίαις τους σκλάβους, σκλάβαις». Για «σκηνές φρίκης» κάνει λόγο και ο Βουτιέ, τις οποίες όμως «κάθε πολεμιστής μπορεί να τις φανταστή όταν αναλογιστή μια πόλη που κυριεύεται με επίθεση από στρατό απειθάρχητο, που τον εξεγείρουν τα πάθη εκείνα που οδηγούνε τους ανθρώπους στις μεγαλύτερες βιαιοπραγίες, τα μίση τα πολεμικά και τα θρησκευτικά». Για την κατανόηση των όσων είχαν συντελεστεί στην Τριπολιτσά άκρως διαφωτιστική είναι η περιγραφή που διασώζει ο Μακεδόνας Νικόλαος Κασομούλης, ο οποίος βρέθηκε εκεί λίγο μετά την άλωση, σταλμένος από τον Εμμανουήλ Παππά για να αναζητήσει βοήθεια. Οι χωριάτες, γράφει ο Κασομούλης, έβγαιναν από την Τριπολιτσά φορτωμένοι με λάφυρα. «Σίδηρα, στάμναις, παλαιοτζούκαλα, παλαιοαργαλειούς, πιθάρια, παραστάτας από παράθυρα κουβαλούσαν και ο δρόμος δεν άδειαζεν (…) Πλησιάσαντες εις την πόρταν του φρουρίου είδον έως 10 σωρούς Τούρκους φονευμένους, μαύρους, άσπρους, κάθε είδους (…) εις τον δρόμον διαβαίνοντες, έβλεπα εις τα παράθυρα των σπιτιών σημαίας ζωγραφισμέναις με Αγίους Γεωργίους, με Παναγίαις, με Σταυρούς, μ’ Αγίους Δημητρίους, μ’ Αγίους Νικολάους, κατά την δόξαν του κάθε οπλαρχηγού των Ελλήνων, και πετρωμέναις ταις πόρταις φυλάττων ο καθείς τα λάφυρα να μην έμβουν άλλοι και τα κυριεύσουν». «Η άλωσις της Τριπόλεως υπήρξε το θεμέλιον και το ύψιστον κραταίωμα της επαναστάσεως. Εκ του λαφυραγωγηθέντος πλουσίου υλικού ώπλισαν οι αρχηγοί τας ακολουθίας των, και οι χωρικοί, αποβάλοντες τας σφενδόνας, τας ράβδους και τας μαχαίρας, ήρπασαν τα πυροβόλα» παρατηρούσε ο Μέντελσον­ Μπαρτόλντι. Την άλωση της Τρίπολης ακολούθησε η πολιορκία και άλλων ισχυρών κάστρων της περιοχής, όπως του Ναυπλίου και του Ακροκορίνθου. Προκειμένου όμως να μην επαναληφθούν τα θλιβερά γεγονότα της Τρίπολης, ο Υψηλάντης επέβλεψε ο ίδιος την παράδοση της Κορίνθου, δίνοντας προσωπικά εγγυήσεις για την ασφαλή αναχώρηση του τουρκικού πληθυσμού της πόλης. Ωστόσο, όταν στις 14 Ιανουαρίου του 1822 αναχώρησαν οι Τούρκοι της Κορίνθου από την πόλη, η αδιαθεσία του Υψηλάντη επέτρεψε σε ομάδες Ελλήνων ενόπλων να εξοντώσουν αρκετούς από αυτούς. Στην πολιορκία του φρουρίου της Πάτρας ο διά θαλάσσης ανεφοδιασμός της πόλης βοηθούσε τους έγκλειστους Τούρκους, παρέχοντάς τους τα αναγκαία για τη συντήρησή τους. Και επειδή οι ναυτικοί αποκλεισμοί των Ελλήνων δεν αναγνωρίζονταν στην αρχή της Επανάστασης, πολεμικά πλοία των ευρωπαϊκών χωρών προστάτευαν τα καράβια που μετέφεραν τρόφιμα. Στο πολιορκούμενο Ναύπλιο, για παράδειγμα, ένα μαλτέζικο πλοίο μετέφερε τρόφιμα στους Τούρκους, εμποδίζοντας με τον τρόπο αυτόν την παράδοσή του στους Ελληνες.​»

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

2.   Πώς αιτιολογούνται οι αποτρόπαιες σφαγές που αναφέρονται στο απόσπασμα;

3.    Στο κείμενο αναφέρεται το όνομα του Υψηλάντη. Για ποιον ακριβώς πρόκειται;

4.    Ποια ήταν η στάση του Υψηλάντη στα γεγονότα που περιγράφονται στο κείμενο; Τι ήθος φανερώνει;

ΑΣΚΗΣΗ για Γ2 και Γ3: Ένα σύντομο μάθημα φιλελευθερισμού

 

            Ένα σύντομο μάθημα φιλελευθερισμού

«Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ένα ον που θέλει συνεχώς να καλυτερεύει την κατάστασή του, να βελτιώνει τον εαυτό του. Γιατί ο άνθρωπος είναι ένα λογικό ον και ως τέτοιο χρειάζεται να στοχάζεται, να σκέφτεται ελεύθερα, να είναι αυτεξούσιο και να έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει όσα σκέφτεται. Το χαρακτηριστικό αυτό, της λογικής, είναι κοινό σε όλους τους ανθρώπους από την αρχή του κόσμου μέχρι σήμερα. Όπου και να έζησαν ή να ζουν, στην Ασία, την Ευρώπη, την Αφρική ή την Αμερική, σε όποια φυλή κι αν ανήκουν.

Έτσι, ένα βασικό φυσικό δικαίωμα του ανθρώπου είναι να σκέφτεται όπως θέλει και να πράττει ό,τι θέλει.

Για σκεφτείτε: Για ποιον άλλο λόγο θα είχε πλάσει ο Θεός τον άνθρωπο ως ένα λογικό ον παρά για να σκέφτεται και να κάνει ό,τι του αρέσει; Διότι αν ο Θεός δεν έδινε στον άνθρωπο και αυτή τη δυνατότητα, θα είχε πλάσει στην πραγματικότητα ένα λογικό ον που στην ουσία του θα ήταν ένα «μη-λογικό» ον – αλλά αυτό είναι αντιφατικό. Είναι αστείο και μόνο να το σκεφτούμε. Θα έδινες ποτέ εντολές σε ένα μη λογικό πλάσμα; Θα μας έδινε ο Θεός τις εντολές του ενώ θα ήξερε ότι δεν μπορούμε (ως μη λογικά όντα) να τις τηρήσουμε;

Συμπέρασμα: ο άνθρωπος γεννήθηκε από τη φύση του ελεύθερος.

Ο άνθρωπος, λοιπόν, έχει προικιστεί από τη φύση με το δικαίωμα στη ζωή και την ιδιοκτησία του αλλά και το δικαίωμα να σκέφτεται και να πράττει όπως επιθυμεί. Γι’ αυτόν τον λόγο, για να εξασφαλίζει την ελευθερία του, η φύση του έδωσε άλλο ένα δικαίωμα, να αντιστέκεται σε οποιονδήποτε επιχειρήσει να περιορίσει ή να καταργήσει τα φυσικά του δικαιώματα.

Το δικαίωμα στην ιδιοκτησία και το δικαίωμα στην ελεύθερη σκέψη δεν προστατεύονται όμως, παντού στον κόσμο, όπως θα έπρεπε. Σε πολλά μέρη οι άνθρωποι υποφέρουν από τους περιορισμούς αυτών των δύο δικαιωμάτων. Και συνεχίζουν να υποφέρουν γιατί δεν έμαθαν ποτέ ότι γεννήθηκαν από τη φύση τους ελεύθεροι ή, ακόμα κι αν το γνωρίζουν, δεν μπορούν να προστατεύσουν αυτά τα φυσικά τους δικαιώματα.»

 

 

[Ο Βασίλης Γεωργαντής γεννήθηκε στο ορεινό Πλωμάρι της Μυτιλήνης το 1759. Στα 17 του έφυγε για το Άγιο Όρος όπου χειροτονήθηκε μοναχός από τον αδελφό της μάνας του που ήταν ηγούμενος. Ο θείος του, αργότερα, τον πήρε μαζί του στις Κυδωνιές της Μικράς Ασίας, σε ένα άλλο μοναστήρι Αλλά ο Βασίλης θα παρακολουθήσει εκεί τα μαθήματα στη σχολή του ιερέα και πολιτικού Ιωάννη Οικονόμου. Αποφασίζει να αφήσει το μοναστήρι και το Αϊβαλί και να ταξιδέψει, για να παρακολουθήσει μαθήματα, στην Πάτμο, τη Χίο και την Πίζα αλλά θα καταλήξει στο Παρίσι όπου θα γίνει ένας από τους πρώτους Έλληνες (ίσως και ο πρώτος) που θα σπουδάσει στην περίφημη École Polytechnique ενώ μάλιστα εξελίσσεται η Γαλλική Επανάσταση. Εκεί θα έρθει σε επαφή με τα κείμενα των μεγάλων Γάλλων και Βρετανών φιλελεύθερων διανοούμενων, θα γνωριστεί με τον Αδαμάντιο Κοραή, θα ζήσει ένα χρόνο στην Αγγλία (θα επισκεφτεί το περίφημο τηλεσκόπιο του Herschel στο Γκρίνουιτς) και θα έχει εξελιχθεί σε έναν από τους πρώτους Έλληνες φιλελεύθερους διανοούμενους πριν επιστρέψει το 1798 στις Κυδωνιές. Εκεί ξεκινά να διδάσκει στην Ακαδημία των Κυδωνιών που θα τη μετατρέψει σε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα γνώσης του Ελληνισμού, με σχεδόν 80 τάξεις μαθητών να λειτουργούν ταυτόχρονα. Εκεί θα γράψει και τα σημαντικότερα έργα του, μεταξύ των άλλων και τα «Στοιχεία Ηθικής» από τα οποία προέρχεται το παραπάνω απόσπασμα, σε δική μου απόδοση στη σημερινή μας γλώσσα. Γράφει και διδάσκει μαθηματικά, γεωμετρία, φυσική, χημεία, αστρονομία, μεταφυσική, ηθική. Θα κάνει μέσα στην τάξη τα πειράματα που έμαθε στο Παρίσι και το Λονδίνο αλλά και δικά του καθώς συνεχίζει την έρευνα. Το 1803 το Πατριαρχείο θα τον καλέσει σε απολογία γιατί κατηγορείται ως άθεος. Θα δικαιωθεί και θα του γίνει πρόταση να διευθύνει την Πατριαρχική Σχολή της Κωνσταντινούπολης – θα την αρνηθεί. Θα δεχθεί όμως τη διεύθυνση της Ακαδημίας του Βουκουρεστίου και εκεί θα γνωρίσει τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, στην αυλή του πρίγκηπα Ιωάννη Καρατζά. Το 1819 γίνεται μέλος της Φιλικής Εταιρείας και μεταβαίνει στη Σμύρνη για να διευθύνει την Ευαγγελική Σχολή ενώ ετοιμάζεται για την Επανάσταση συγκεντρώνοντας πολεμοφόδια. Όταν η Επανάσταση ξεσπάσει, τα παρατά όλα για να έρθει στην ηπειρωτική Ελλάδα όπου θα εκλεγεί βουλευτής στις δύο πρώτες Εθνοσυνελεύσεις, ως ένας από τους πιο μορφωμένους Έλληνες. Η πρώτη επαναστατική κυβέρνηση του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου θα τον διορίσει μέλος της Αρμοστείας του Αιγαίου. Αυτός θα είναι ο φορέας των φιλελεύθερων απόψεων στην νομοπαρασκευαστική επιτροπή που θα ετοιμάσει τον πρώτο ελληνικό Ποινικό Κώδικα, το «Απάνθισμα των Εγκληματικών» το 1823 .Το όνομα που απέκτησε ως μοναχός, το όνομα με το οποίο γνωρίζουμε σήμερα έναν από τους σπουδαιότερους Έλληνες φιλελεύθερους, έναν από αυτούς τους γενναίους φιλελεύθερους Έλληνες ιερωμένους της Επανάστασης, είναι Βενιαμίν. Ο Βενιαμίν ο Λέσβιος δεν πρόλαβε να δει την Ελλάδα ελεύθερη. Πέθανε τον Αύγουστο του 1824, 65 ετών, στο Ναύπλιο, θύμα της επιδημίας τύφου. Για τον Βενιαμίν τον Λέσβιο τα σημαντικότερα έχουν γραφτεί από την κορυφαία Ελληνίδα ερευνήτρια του νεοελληνικού διαφωτισμού, την κα Ρωξάνη Αργυροπούλου – από τη διατριβή της μέχρι την κριτική έκδοση των «Ηθικών» από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών το 1994.]

 

 

1              Αφού κατανοήσετε τις απόψεις του Βενιαμίν του Λέσβιου, προσπαθήστε να αφηγηθείτε την κεντρική ιδέα τους.

2             Με βάση το βιογραφικό του Βενιαμίν του Λέσβιου να σχεδιάσετε τις διαδρομές που ακολούθησε στη ζωή του από τόπο σε τόπο.