Ο ΛΗΣΤΑΡΧΟΣ ΓΙΑΓΚΟΥΛΑΣ

Γιαγκούλας, ο ωραίος των ορέων

Προδημοσίευση από αλλόκοτες και ηρωικές ιστορίες λήσταρχων τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα

Της Ολγας Σελλα
Το 1926, όταν ο Θεόδωρος Πάγκαλος κήρυσσε δικτατορία, κυκλοφορούσαν σε τευχίδια διάφορα λαϊκά αναγνώσματα για τους περίφημους ληστές. Ενα από αυτά είχε τίτλο «Ο ασύλληπτος ληστής Γιαγκούλας» και είχε τιράζ τον απίστευτο αριθμό των 50.000 τευχών ανά φυλλάδιο! Η ιστορία αυτού του ληστή, από τους τελευταίους που έδρασαν στον ελληνικό χώρο, απασχολεί τον ακούραστο, πολυγραφότατο Βασίλη Τζανακάρη.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σερραίος συγγραφέας καταπιάνεται με την έρευνα για πρόσωπα και γεγονότα που επηρέασαν την πρόσφατη ιστορία ή μικροϊστορία του τόπου. Η συστηματική και αφοσιωμένη δραστηριότητά του στην έρευνα τού έχουν χαρίσει ήδη το Κρατικό Βραβείο Χρονικού-Μαρτυρίας (το 2007, για το βιβλίο του «Δακρυσμένη Μικρασία, 1919-1922»). Αυτή τη φορά, ο Βασίλης Τζανακάρης καταπιάνεται με τη δράση, τον μύθο και τους θρύλους που συνόδευσαν τους ληστές και τους αρματολούς, που έδρασαν μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, αλλά και με τον τρόπο που αντιμετωπίστηκαν από τις αρχές ή στηρίχτηκαν από τον πληθυσμό.

Κανόνας η μπέσα

Από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» θα κυκλοφορήσει την ερχόμενη εβδομάδα το νέο πολυσέλιδο και τεκμηριωμένο έργο του Βασίλη Τζανακάρη. Τίτλος του, «Φώτης Γιαγκούλας, ο απέθαντος» και υπότιτλος «Ο αιματοβαμμένος αστερισμός ενός “ωραίου των ορέων” και άλλες ληστρικές ιστορίες».
Μια γοητευτική αφήγηση που ξεκινάει από τη μεγάλη διάδοση που είχαν τον 19ο αιώνα τα λαϊκά φυλλάδια με τις ιστορίες ληστών (ίσως γιατί πάντα, σε κάθε εποχή, έχουν πέραση οι κάθε λογής «ασυμβίβαστοι», που γίνονται ταυτόχρονα και «τιμωροί» των κακώς κειμένων), αλλά και από μερικές γενικές πληροφορίες για την καθημερινότητα και τον άγραφο κώδικα που καθόριζε τις σχέσεις τους.
«Αδιαμφισβήτητο εργαλείο και γρανιτένιος κανόνας ήταν η μπέσα. Λένε ότι ήταν ανακάλυψη της Αρβανιτιάς, από όπου τη δανείστηκαν οι Αλβανοί ληστές και ληστοτρόφοι». Από αυτές τις αλλόκοτες, αλλά πάντως ηρωικές ιστορίες που συγκέντρωσε και αφηγείται ο Βασίλης Τζανακάρης, η «Κ» προδημοσιεύει μερικά αποσπάσματα.

Μια εκπυρσοκρότηση

«Λένε πως ο Φώτης Γιαγκούλας είχε στην υπηρεσία του εκατόν πενήντα ανθρώπους, οι οποίοι δεν έκαναν άλλη δουλειά από το να τον ειδοποιούν για τις κινήσεις των αποσπασμάτων και να τον προμηθεύουν τρόφιμα όταν λημέριαζε στην περιφέρειά τους. Λένε επίσης πως μερικούς μήνες πριν από την εξόντωση της συμμορίας του, ένας από τους ανθρώπους του είχε συλληφθεί και είχε αναγκαστεί να τεθεί επικεφαλής ενός καταδιωκτικού αποσπάσματος προκειμένου να υποδείξει το λημέρι του. Κοντά πεντακόσια μέτρα από το λημέρι, στην προσπάθειά του να ειδοποιήσει τον λήσταρχο γλίστρησε σκόπιμα ενώ ταυτόχρονα τραβούσε τη σκανδάλη κάνοντας το όπλο του να εκπυρσοκροτήσει. Ο πυροβολισμός αυτός έκανε τον Γιαγκούλα και τους συντρόφους του να γίνουν καπνός».

Επικεκηρυγμένος

Δεν ήταν η πρώτη φορά που κατάφερνε να το σκάσει. Στις 29 Σεπτεμβρίου 1924, οι εφημερίδες έγραφαν ότι «ο λήσταρχος Γιαγκούλας ηγούμενος πενταμελούς συμμορίας ενεπλάκη μετά αποσπασμάτων» και στη συνέχεια διέφυγε «επελθόντος του σκότους». Και ενώ η εφημερίδα προσπαθούσε να καθησυχάσει τους αναγνώστες της ότι η σύλληψη του Γιαγκούλα ήταν θέμα ημερών, λίγες μέρες αργότερα, την 1η Οκτωβρίου οι εφημερίδες έγραφαν ότι ο Γιαγκούλας έφτασε στην Αθήνα! Η είδηση διαψεύστηκε από τις αρχές και τις επόμενες ημέρες οι εφημερίδες έγραφαν: «Και ιδού ένα τηλεφώνημα εξ Αθηνών όπου μας αναγγέλλει την αισίαν εμφάνισιν του Γιαγκούλα εις τας... Αθήνας! Η πρωτεύουσα ανεστατώθη. Η εκεί αστυνομία ετέθη εις κίνησιν. Το υπουργείο της Εννόμου το κατέλαβε πυρετός. Τι φρίκη! Τι φρίκη! Ενας ληστής του βουνού να κατέβη μέσα στην πρωτεύουσα του Κράτους! Ποιος; Ενας Γιαγκούλας! Ενας αλήτης, ένας σκύλος. Αυτά θα σου πουν οι παραξενευόμενοι επίσημοι των Αθηνών, ενώ ο λαός θα σηκώση τους ώμους με αδιαφορία και θα αντιπαρέλθη την είδησιν σαν να επρόκειτο για τον πλέον ακίνδυνον και ειρηνικόν άνθρωπον», σημείωνε η εφημερίδα δίνοντας ακριβώς το μέτρο της κοινωνικής ανοχής. Αλλά και της πολιτικής κόντρας που προκαλούσε η αναποτελεσματική για πολύ καιρό δίωξη ληστών σαν τον Γιαγκούλα. «Ο λήσταρχος Γιαγκούλας είναι επικεκηρυγμένος αντί εξακοσίων χιλιάδων δραχμών. Πλείστα όσα αποσπάσματα, ημέρας τε και νυκτός, τον καταδιώκουν προς όλας τας κατευθύνσεις, και προς όλα τα απροσπέλαστα σημεία. Εις την Βουλήν συζητείται νομοσχέδιον κατόπιν της επικυρώσεως του οποίου ολόκληρον σύνταγμα “κυνηγών” θα ενσκήψει εν Μακεδονία διά να σκορπίση παντού τον τρόμον και την συμφοράν. Και κατόπιν όλων τούτων ο Κονδύλης διαπραγματεύεται με τον Γιαγκούλαν».

Τελικά ο Φώτης Γιαγκούλας, ο επιλεγόμενος και απέθαντος, συλλαμβάνεται και εκτελείται ένα χρόνο αργότερα. «Στις 26 Σεπτεμβρίου 1925 τα κεφάλια των Γιαγκούλα, Μπαμπάνη, Τσαμήτα μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και παραδόθηκαν στο ιατροδικαστικό εργαστήριο της οδού Σωκράτους. Και τα τρία διατηρούνταν σε καλή κατάσταση».