Μια ιστορία της αποικιοκρατίας : Η πρώτη γενοκτονία του 20ού αιώνα: Ναμίμπια 1904

 

Δεκάδες χιλιάδες μέλη των φυλών Χερέρο και Νάμα της αφρικανικής χώρας εξοντώθηκαν με μεθόδους που αργότερα θα γίνονταν προσφιλείς στο ναζιστικό καθεστώς

 

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΒΑΛΛΙΕΡΑΚΗΣ

7.9.2019

 

          Γενοκτονία O όρος γενοκτονία καθιερώθηκε το 1943 από τον Πολωνοεβραίο δικηγόρο, καθηγητή του Πανεπιστημίου του Γέιλ, Ράφαελ Λέμκιν (Raphael Lemkin) για να περιγράψει το έγκλημα της μαζικής εξόντωσης των Εβραίων από τους Ναζί κατά τη διάρκεια του  πολέμου.    O όρος αναδείχθηκε και καθιερώθηκε λίγο πριν από τη Δίκη της Νυρεμβέργης. Αποτέλεσε ομόφωνη Σύμβαση ΟΗΕ του 1948 «για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας» και από το 1951 τέθηκε σε ισχύ στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου. Ο ίδιος ο Lemkin σε δηλώσεις του είχε αποκαλύψει ότι ως γενοκτονίες θεωρούσε τις σφαγές των Ελλήνων και των Αρμενίων από τους Τούρκους αλλά και των Ασσυρίων Χριστιανών στο Ιράκ τη δεκαετία του 30. Για να δημιουργήσει τη λέξη γενοκτονία (genocide) συνδύασε την ελληνική λέξη γένος και την λατινική cide (σκοτώνω). Σήμερα η γενοκτονία ορίζεται ως εξής: Γενοκτονία αποτελεί οποιαδήποτε από τις ακόλουθες πράξεις, η οποία διαπράττεται με σκοπό την καταστροφή –εξ ολοκλήρου ή εν μέρει– μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας: (α) Η δολοφονία μελών της ομάδας. (β) Η πρόκληση σοβαρής σωματικής ή διανοητικής βλάβης σε μέλη της ομάδας. (γ) Η εθελούσια επιβολή στην ομάδα συνθηκών διαβίωσης που αποσκοπούν στην ολοσχερή ή μερική φυσική εξόντωσή της. (δ) Η επιβολή μέτρων που αποσκοπούν στην παρεμπόδιση των γεννήσεων στο εσωτερικό της ομάδας. (ε) Η δια της βίας μεταφορά των παιδιών της ομάδας σε μια άλλη ομάδα.   Υπό αυτό το πρίσμα και με αυτό τον ορισμό μπορούμε σήμερα, έστω και μεταχρονολογημένα, να χαρακτηρίσουμε τις διάφορες συστηματικές εξοντώσεις πληθυσμών, όπως εκείνη των χριστιανικών πληθυσμών της Τουρκίας την 3ετία 1894-1924, σύμφωνα και με την πρόσφατη έρευνα των Morris-Zeevi με τίτλο The Thirty year Genocide. Turkey's destruction of Christian minorities 1894-1914 (Harvard University Press, 2019), ως γενοκτονίες.   Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία στη γενοκτονία της Ναμίμπια είναι η γενεαλογία των προσώπων, που θα τη δούμε και αργότερα, η εφαρμογή μεθόδων εξόντωσης, που θα επαναληφθούν ως μοτίβα και σε άλλα σημεία και πεδία, αλλά και η εδραίωση φυλετικών θεωριών που θα πλαισιώσουν ιδεολογικά το ναζιστικό καθεστώς τα επόμενα χρόνια.  

 

Μια από τις πρώτες γενοκτονίες του 20ού αιώνα, η οποία έχει πλέον αναγνωριστεί και ως τέτοια, έλαβε χώρα στη Ναμίμπια της Αφρικής από το 1904-1908 από τη γερμανική αποικιοκρατική δύναμη και μάλιστα με μεθόδους που θα τις δούμε συχνά και στο μέλλον, όπως στην περίπτωση των χριστιανικών πληθυσμών της Τουρκίας. Υπάρχει μια μεταφορά τεχνογνωσίας που βέβαια θα λάβει ασύλληπτες διαστάσεις κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου.   Η εξόντωση των γηγενών πληθυσμών της Ναμίμπια, αν και αναγνωρίστηκε ως γενοκτονία –ζητήθηκε επίσημα συγγνώμη από την Γερμανία– ωστόσο η τελευταία αρνήθηκε να δώσει αποζημιώσεις στους απογόνους των δολοφονημένων. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία στη γενοκτονία της Ναμίμπια είναι η γενεαλογία των προσώπων, που θα τη δούμε και αργότερα, η εφαρμογή μεθόδων εξόντωσης, που όπως αναφέραμε θα επαναληφθούν ως μοτίβα και σε άλλα σημεία και πεδία, αλλά και η εδραίωση φυλετικών θεωριών που θα πλαισιώσουν ιδεολογικά το ναζιστικό καθεστώς τα επόμενα χρόνια.   Υπολογίζεται ότι εξοντώθηκε το 80% των Χερέρο και το 50% των Νάμα, και τα συνολικά θύματα της περιόδου 1904-1908, οπότε και έληξε η περίοδος των συγκρούσεων, έφτασαν τις 100.000.   Χερέρο και Νάμα Αυτές είναι οι ονομασίες των φυλών του γερμανικού προτεκτοράτου που λεγόταν στις αρχές του αιώνα Γερμανική Νοτιοδυτική Αφρική. Χιλιάδες οδηγήθηκαν στον σφαγιασμό ενώ πάρα πολλοί ακόμη ιθαγενείς πέθαναν από ασιτία, δίψα, καταναγκαστικά έργα, βασανιστήρια, πορείες θανάτου και άλλες στερήσεις που υπέστησαν κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας τους. To 1884 o Βίσμαρκ ανακηρύσσει την περιοχή προτεκτοράτο της Γερμανίας με τον τίτλο Γερμανική Νοτιοδυτική Αφρική. Πρώτος διοικητής της τοποθετείται ο δικαστικός Χάινριχ Ερνστ Γκέριγκ, πατέρας του διαβόητου ναζιστή ηγέτη και επικεφαλής της Λουφτφάβε, Χέρμαν Γκέριγκ. Τον Ιανουάριο του 1904 οι Χερέρο και οι Νάμα υπό την καθοδήγηση των Samuel Maharero (ο οποίος είχε βαφτιστεί λουθηρανός) και Hendrik Witbooi αντίστοιχα –οι οποίοι θεωρούνται σήμερα εθνικοί ήρωες στη Ναμίμπια– εξεγείρονται εναντίον των Γερμανών με αφορμή τη διανομή των γαιών στη περιοχή και σκοτώνουν 120-150 Γερμανούς περίπου. Οι Γερμανοί αποστέλλουν στη περιοχή τον διαβόητο στρατηγό Adrian Dietrich Lothar von Trotha, γνωστό και με το ψευδώνυμο «καρχαρίας» και με ήδη επιβαρυμένο παρελθόν, αφού ανήκε σ' εκείνους που είχαν καταπνίξει στο αίμα την επανάσταση των Μπόξερ στη Κίνα το 1901.   Τον Αύγουστο του 1904 ο von Trotha με 1.500 στρατιώτες θα νικήσει τους Αφρικανούς στη μάχη του Ohamakari και θα ξεκινήσει η συστηματική εξόντωση τους που θα καταλήξει σ' ένα νούμερο 25.000-100.000 για τους Χερέρο και 10.000 για τους Νάμα. Οι μέθοδοι που θα ακολουθηθούν είναι ασιτία, αφυδάτωση, αφού θα τους κρατήσουν περιορισμένους στην έρημο ενώ θα ακολουθήσουν στρατόπεδα συγκέντρωσης, αρρώστιες, λιμοί, εξάντληση και κακομεταχείριση. Παράλληλα βέβαια υπάρχουν εκτελέσεις και απαγχονισμοί. Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου ο Γερμανός στρατηγός που είχε αναλάβει και καθήκοντα διοικητή της περιοχής θα εκδώσει ανακοίνωση όπου θα ζητήσει την εκδίωξη κάθε Χερέρο από τη γερμανική δικαιοδοσία. Όποιος παρέμενε θα εξοντωνόταν.   O Lothar von Trotha με αξιωματούχους του στη Ναμίμπια το 1905.  

 

Ο Ευγένιος Φίσερ και τα πειράματα ευγονικής

 

Υπολογίζεται ότι εξοντώθηκε το 80% των Χερέρο και το 50% των Νάμα, και τα συνολικά θύματα της περιόδου 1904-1908, οπότε και έληξε η περίοδος των συγκρούσεων, έφτασαν τις 100.000. Πολλά κρανία των νεκρών αποστέλλονταν στη Γερμανία.   Τα χρησιμοποιούσε για τα επιστημονικά του πειράματα μια από τις πλέον «σκοτεινές» φιγούρες του μετέπειτα ναζιστικού οικοδομήματος, ο καθηγητής ιατρικής Ευγένιος Φίσερ (Eugen Fischer). Ο διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρωπολογίας, Κληρονομικότητας και Ευγονικής του KWG –Εταιρείας που ιδρύθηκε το 1911 και αναπτύχθηκε μέσα από πολλά ινστιτούτα στην περιοχή του Ντάλεμ, αποτελώντας ουσιαστικά τον παγκόσμιο πυρήνα της επιστημονικής σκέψης του πρώτου μισού τού 20ού αιώνα– Ευγένιος Φίσερ έπαιξε ρόλο-κλειδί στη φρίκη που ακολούθησε τα επόμενα χρόνια και σημάδεψε την ευρωπαϊκή και όχι μόνο ήπειρο.   Ο Χίτλερ διάβασε τα βιβλία του Φίσερ όσο ήταν στη φυλακή το 1923 και με βάση αυτά ανέπτυξε τη θεωρία για την Αρία Φυλή στο βιβλίο «Ο Αγών μου». Στις θεωρίες του Φίσερ βασίστηκαν οι Νόμοι της Νυρεμβέργης το 1935 με τους οποίους η ρατσιστική επίθεση των Ναζί έγινε επίσημη κρατική πολιτική. Ο ίδιος ο Φίσερ συνέταξε τον νόμο για την «πρόληψη της αναπαραγωγής κληρονομικών ασθενειών», με βάση τον οποίο εφαρμόστηκε η υποχρεωτική στείρωση τυφλών και κωφών, αλκοολικών και όσων έπασχαν από ψυχικές ασθένειες ή αναπηρίες. Ο ίδιος ο Φίσερ που θα γίνει αργότερα και ενεργό μέλος του ναζιστικού κόμματος μέσα από τα πειράματα που διεξήγαγε στα κρανία των ιθαγενών της Ναμίμπια, θα εισηγηθεί την απαγόρευση των μεικτών γάμων.   Πολλά κρανία των νεκρών αποστέλλονταν στη Γερμανία για να χρησιμοποιηθούν στα επιστημονικά του πειράματα του καθηγητή ιατρικής Ευγένιου Φίσερ.  

 

Η γενοκτονία της Ναμίμπια στο σήμερα

 

 Οι Χερέρο, που ήταν και το μεγαλύτερο θύμα την εξοντωτικής μανίας των Γερμανών, αποτελούσαν στις αρχές του 20ού αιώνα το 40% του πληθυσμού της Ναμίμπια ενώ σήμερα μόλις το 7%. Το 1985 ο ΟΗΕ αναγνώρισε τις σφαγές της Ναμίμπια ως μια από τις πρώτες γενοκτονίες του 20ού αιώνα.   Το 1998 ο Γερμανός Πρόεδρος Ρόμαν Χέρτσογκ επισκέφθηκε τη Ναμίμπια εκφράζοντας τη θλίψη του για τα γεγονότα αλλά αρνήθηκε οποιαδήποτε αποζημίωση, αφού ισχυρίστηκε ότι την εποχή που έλαβαν χώρα τα γεγονότα δεν υπήρχε το καθεστώς για τέτοιου είδους αποζημιώσεις. Το 2004, στα 100 χρόνια από την επέτειο της σφαγής, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών ζήτησε επίσημα συγγνώμη. Το 2007 απόγονοι του von Trotha ταξίδεψαν στη Ναμίμπια και ζήτησαν συγγνώμη για τις πράξεις του προγόνου τους. Το 2008 άρχισε η προσπάθεια για τον επαναπατρισμό 40 κρανίων ιθαγενών που είχαν βρεθεί σε 2 γερμανικά πανεπιστήμια, κάτι που ολοκληρώθηκε το 2011. Το 2018 επεστράφησαν και άλλα κρανία στη Ναμίμπια. Η Γερμανία δεν έχει αποδώσει αποζημιώσεις ή επανορθώσεις έως σήμερα στη Ναμίμπια αλλά παρέχει μια ετήσια οικονομική βοήθεια στη χώρα. Πηγή: www.lifo.gr