ΕΝΟΤΗΤΑ 45

                                                 

         Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου

                       

Τα προμηνύματα του πολέμου

• Η Ιαπωνία κατέλαβε την κινεζική επαρχία της Ματζουρίας το 1931.
• Η χιτλερική Γερμανία εγκατέλειψε την Κοινωνία των Εθνών το 1934 και επανέφερε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία το 1935 κατά παράβαση της συνθήκης των Βερσαλιών.
• Η φασιστική Ιταλία κατέλαβε την Αιθιοπία το 1936 και αποχώρησε από την Κοινωνία των Εθνών.
• Η Γερμανία κατέλαβε τη αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη της Ρηνανίας το 1936.
• Η Γερμανία και η Ιταλία συμμετείχαν στον εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας το 1936 – 1939 υπέρ του φασίστα Φράνκο.
• Το 1936 σχηματίστηκε ο Άξονας Ρώμης – Βερολίνου. 
• Η Γερμανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία υπέγραψαν το Αντιδιεθνιστικό Σύμφωνο, με στόχο την καταπολέμηση του κομμουνισμού και την υποστήριξη του φασισμού σε παγκόσμιο επίπεδο.
• Η Ιαπωνία κήρυξε τον πόλεμο στην Κίνα το 1937.
• Η Γερμανία ενσωμάτωσε την Αυστρία το 1938.
• Η Βρετανία και η Γαλλία υπέγραψαν τη συμφωνία του Μονάχου στις 29 Σεπτ. 1938, με την οποία αποδέχονταν την προσάρτηση της Δ. Τσεχοσλοβακίας στη Γερμανία.
• Ο Χίτλερ διέλυσε την Τσεχοσλοβακία το 1939, θέτοντας τη Βοημία υπό γερμανική προστασία και ανακηρύσσοντας τη Σλοβακία ανεξάρτητη αλλά υπό γερμανική κηδεμονία.
• Η Ιταλία κατέλαβε την Αλβανία το 1939.
• Ο Χίτλερ απαίτησε να παραχωρηθεί ο πολωνικός διάδρομος του Ντάντσιχ στη Γερμανία, ενώ η Βρετανία και η Γαλλία ανακοίνωσαν ότι θα κήρυτταν τον πόλεμο στη Γερμανία, εάν αυτή προχωρούσε σε επίθεση εναντίον της Πολωνίας.
• Η Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση υπέγραψαν σύμφωνο μη επίθεσης (Σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότωφ) τον Αύγ. του 1939, που εξασφάλιζε στη Γερμανία ότι δε θα δεχόταν επίθεση από τα ανατολικά.

Αίτια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου

• Οι ταπεινωτικοί όροι που επιβλήθηκαν στα ηττημένα κράτη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και κυρίως στη Γερμανία.
• Τα ανικανοποίητα πιεστικά αιτήματα χωρών και εθνοτήτων από τις συνθήκες του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου.
• Η παγκόσμια οικονομική κρίση που ξέσπασε το 1929 ευνοώντας την επιβολή ολοκληρωτικών καθεστώτων.
• Ο φόβος των δυτικών Δυνάμεων απέναντι στη Σοβιετική Ένωση, που τις έκανε να βλέπουν για πολύ καιρό τη ναζιστική Γερμανία ως ανάχωμα το οποίο θα εμπόδιζε την εξάπλωση της σοβιετικής επιρροής στην Ευρώπη.
• Η αδυναμία της Κοινωνίας των Εθνών να παρέμβει αποτελεσματικά στις εξελίξεις.

ΕΝΟΤΗΤΑ 43

Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936.

Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία

·        Ο Α. Παπαναστασίου πρότεινε την ανακήρυξη αβασίλευτης δημοκρατίας.

·        Με δημοψήφισμα, τον Απρ. του 1924, ανακηρύχθηκε η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία.   

Η περίοδος 1924-1928

·        Κυρίαρχο στοιχείο της περιόδου ήταν η κυβερνητική αστάθεια.

·        Το 1918 ιδρύθηκε ΓΣΕΕ και το ΣΕΚΕ, που το 1924 μετονομάστηκε σε ΚΚΕ.

·        Το 1925 ο στρατηγός Θ. Πάγκαλος επέβαλε δικτατορία, την οποία σύντομα ανέτρεψε ένας άλλος στρατιωτικός, ο Γ. Κονδύλης.

·        Ο Κονδύλης προκήρυξε εκλογές από τις οποίες προέκυψε οικουμενική κυβέρνηση, που πρότεινε την ψήφιση του δημοκρατικού συντάγματος του 1927.

Η βενιζελική τετραετία 1928-1932

·        Το 1928 τις εκλογές κέρδισε ο Βενιζέλος με το κόμμα των Φιλελευθέρων.

·        Βασικά σημεία της πολιτικής του:

Ø      οικονομική ανάπτυξη,

Ø      εδραίωση της δημοκρατίας,

Ø      εκπαιδευτική μεταρρύθμιση,

Ø      εξωτερική πολιτική, που επιδίωκε την προσέγγιση με τις γειτονικές χώρες,

Ø      το «ιδιώνυμο», ένας νόμος που ψηφίστηκε το 1929 και καθιέρωνε ως ιδιώνυμο  αδίκημα την προβολή ιδεών που στόχευαν στη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος.

·        Ο Βενιζέλος κήρυξε την Ελλάδα σε πτώχευση το 1932 και προκήρυξε εκλογές.

Το Λαϊκό κόμμα στην εξουσία (1933)

·        Στις εκλογές της 5ης Μαρτ. 1933 νίκησαν τα αντιβενιζελικά κόμματα.

·        Την ίδια νύχτα εκδηλώθηκε πραξικόπημα από βενιζελικούς το οποίο απέτυχε.

·        Την εξουσία  ανέλαβε ο ηγέτης του Λαϊκού κόμματος Π. Τσαλδάρης.

·        Απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου κορύφωσε την πολιτική κρίση.

Το κίνημα του 1935 και η παλινόρθωση της βασιλείας

·        Την 1η Μαρτ. εκδηλώθηκε νέο βενιζελικό κίνημα που κατεστάλη από τον υπουργό Στρατιωτικών Γ. Κονδύλη.

·        Ο Ι. Μεταξάς και ο Γ. Κονδύλης πίεζαν τον πρωθυπουργό Τσαλδάρη να διενεργήσει δημοψήφισμα για το πολίτευμα, προκειμένου να επανέλθει η μοναρχία.

·        Ο Κονδύλης τελικά ανέτρεψε τον Τσαλδάρη, επέβαλε δικτατορία και επανέφερε το μοναρχικό καθεστώς (Νοέμ. 1935).

Μετά την παλινόρθωση

·        Ο Γεώργιος Β΄ παραμέρισε τον Κονδύλη και χορήγησε αμνηστία στους πολιτικούς που συμμετείχαν στο κίνημα του 1935.

·        Το 1936  έγιναν άκαρπες εκλογές. 

·        Ο Γεώργιος Β΄ ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Ι. Μεταξά, που ήταν γνωστός για τις αντιδημοκρατικές του ιδέες.

·        Το Μάιο του 1936 σημειώθηκαν αιματηρές διαδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη.

·        Στις 4 Αυγούστου 1936 ο Γεώργιος Β΄ και ο Μεταξάς κήρυξαν δικτατορία.

Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου (1936)

·        Ο Μεταξάς επιδίωκε να εφαρμόσει στην Ελλάδα ένα καθεστώς στα πρότυπα της φασιστικής Ιταλίας και της ναζιστικής Γερμανίας.

·        Δημιούργησε την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ), για να παίξει το ρόλο φασιστικού κόμματος.

·        Επιδίωξε να κερδίσει τους αγρότες και τους εργάτες με συστηματική προπαγάνδα και με μέτρα κοινωνικού χαρακτήρα.

·        Ο Μεταξάς οργάνωσε τελικά ένα αυταρχικό κράτος χωρίς λαϊκή υποστήριξη.

·        Στην εξωτερική πολιτική, ο Μεταξάς με το Γεώργιο Β' ακολούθησαν τη Μ. Βρετανία, θεωρώντας ότι σε περίπτωση πολέμου αυτή θα επικρατούσε.     

ΕΝΟΤΗΤΑ 42

Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 1929

Η πολιτική-ιδεολογική κρίση του Μεσοπολέμου:

·        Μετά την οικονομική κρίση του 1929, οι άνθρωποι άρχισαν να δυσπιστούν απέναντι στα φιλελεύθερα δημοκρατικά πολιτεύματα.

·        Ιδεολογικά επικρατούν και ανταγωνίζονται μεταξύ τους δύο αντίθετες θεωρίες οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης: ο κομμουνισμός και ο φασισμός.

Η Σοβιετική Ένωση υπό τον Στάλιν

Ο Στάλιν υιοθέτησε μια συγκεντρωτική πολιτική, που αποτελούσε στρέβλωση των αρχών του σοσιαλισμού (σταλινισμός). Βασικά σημεία της ήταν:

·        Οικονομική πολιτική αυστηρά ελεγχόμενη με έμφαση στην εκβιομηχάνιση, που οδήγησε σε σημαντική βιομηχανική ανάπτυξη την περίοδο 1928-1941.

·        Συγκέντρωση όλων των εξουσιών στην κορυφή της κρατικής ηγεσίας.

·        Μετατροπή του κομμουνιστικού κόμματος σ΄ έναν συγκεντρωτικό μηχανισμό. 

Ο φασισμός στην Ιταλία

·        Το Μάρτιο του 1919 εμφανίστηκε το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα του Μπενίτο Μουσολίνι, το οποίο εκμεταλλευόμενο την οικονομική και κοινωνική κρίση επιδίωκε να συσπειρώσει γύρω του  τους δυσαρεστημένους πολίτες.

·        Ένοπλες ομάδες φασιστών άρχισαν να τρομοκρατούν και να δολοφονούν κομμουνιστές, σοσιαλιστές και συνδικαλιστές.

·        Στις 28 Οκτωβρίου 1922 εκατό χιλιάδες φασίστες πραγματοποίησαν την πορεία προς τη Ρώμη με επικεφαλής το Μουσολίνι, ο οποίος μέχρι το τέλος του 1926 έθεσε την Ιταλία υπό τον απόλυτο έλεγχό του. 

·        Τα χαρακτηριστικά του φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι:

Ø      Είχε τα πάντα υπό τον έλεγχό του.

Ø      Φυλάκιζε ή δολοφονούσε τους πολιτικούς που θεωρούνταν επικίνδυνοι.

Ø      Αντικατέστησε τις επαγγελματικές ενώσεις και τα εργατικά συνδικάτα με συντεχνίες που ελέγχονταν από το φασιστικό κόμμα.

Ø      Χειραγωγούσε τους νέους εντάσσοντάς τους στη φασιστική νεολαία.

Ø      Προπαγάνδιζε τα φασιστικά ιδεώδη μέσω του Τύπου, του ραδιοφώνου , και του αθλητισμού                                                                                                                                                                       Ο ναζισμός στη Γερμανία

·        Το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα, που είχε ιδρυθεί το 1919 από τον Αδόλφο Χίτλερ, υποστήριζε ότι στη θέση της δημοκρατίας θα έπρεπε να επικρατήσει μια «Νέα Τάξη», στην οποία κυρίαρχη θέση θα είχαν οι Γερμανοί.

·        Το Ναζιστικό Κόμμα κέρδισε σταδιακά πολλούς οπαδούς από τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα.

·        Ισχυροί Γερμανοί κεφαλαιούχοι, για να εμποδίσουν την άνοδο των κομμουνιστών, αποφάσισαν να ενισχύσουν τον Χίτλερ, ο οποίος έγινε καγκελάριος της Γερμανίας.

·        Οι ναζί πυρπόλησαν τη γερμανική βουλή, ενοχοποίησαν τους κομμουνιστές και ο Χίτλερ έγινε αρχηγός του κράτους (Φύρερ).

·        Τα χαρακτηριστικά του χιτλερικού καθεστώτος:

Ø      Διέλυσε τα άλλα κόμματα και το μόνο κόμμα στη βουλή ήταν το ναζιστικό.

Ø      Κυρίαρχες τακτικές του ήταν η χειραγώγηση των νέων και η προπαγάνδα.

Ø      Φανάτιζε το γερμανικό λαό με συγκεντρώσεις εκατομμυρίων οπαδών.

Ø      Έκαιγε τα μη αρεστά βιβλία , ενώ πολλοί διανοούμενοι έφυγαν από τη χώρα.

Ø      Εφάρμοσε ρατσιστική πολιτική.

Φασισμός και δημοκρατία στην υπόλοιπη Ευρώπη

·        Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες επιβλήθηκαν καθεστώτα φασιστικού τύπου.

·        Ως αντίσταση στο φασισμό δημιουργήθηκαν σε πολλές χώρες τα Λαϊκά Μέτωπα, που ήταν συμμαχίες φιλελεύθερων και αριστερών κομμάτων.

·        Στη Γαλλία και στην Ισπανία σχηματίστηκαν κυβερνήσεις λαϊκών μετώπων, που γρήγορα όμως έχασαν την εξουσία.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

ΕΝΟΤΗΤΑ 41

ΕΝΟΤΗΤΑ 41

Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 1929

Ο κοινωνικός αντίκτυπος της κρίσης:

·        Η κρίση επηρέασε όλα τα κοινωνικά στρώματα στο δυτικό κόσμο:

Ø      Ανώτερες τάξεις: ένα τμήμα τους ενισχύθηκε οικονομικά και κοινωνικά, εξαγοράζοντας χρεοκοπημένες επιχειρήσεις.

Ø      Αγρότες: τα προϊόντα τους έμεναν απούλητα και τα εισοδήματά τους εξανεμίζονταν.

Ø      Βιομηχανικοί εργάτες και εμποροϋπάλληλοι: οι μισθοί τους μειώθηκαν, οι    ώρες εργασίας ελαττώθηκαν, πάρα πολλοί απολύθηκαν.

Ø      Μικρομεσαίοι επιχειρηματίες: πούλησαν ή έκλεισαν τις επιχειρήσεις τους.

Ø      Δημόσιοι υπάλληλοι: ο μισθός τους μειώθηκε δραστικά.

·        Κύμα εξαθλίωσης απλώνεται σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο. 

Η πολιτική του new deal:

·        Ο οικονομικός φιλελευθερισμός δεν ενέπνεε πλέον εμπιστοσύνη και πολλοί θεωρούσαν ότι έπρεπε να επέμβει το κράτος.

·        Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούσβελτ, επηρεασμένος από τις θέσεις του Άγγλου οικονομολόγου Κέινς, έλαβε μια σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση της κρίσης που έγιναν γνωστά ως new deal (νιου ντιλ).

·        Σύμφωνα με τη νέα πολιτική, το κράτος θα έπρεπε να παρέμβει στην οικονομία κάνοντας μεγάλες επενδύσεις. Έτσι, οι άνεργοι θα έβρισκαν δουλειά και με τις αποδοχές τους θα έκαναν αγορές και θα αναθερμαινόταν η οικονομία.

·        Η αμερικανική κυβέρνηση ανέθεσε σε ιδιωτικές επιχειρήσεις μεγάλα δημόσια έργα και από το 1934 άρχισε να βελτιώνεται η οικονομική κατάσταση στις ΗΠΑ. 

Η εφαρμογή του new deal  και σε άλλες χώρες:

Σύντομα η πολιτική του new deal υποστηρίχτηκε και στην Ευρώπη με αποτέλεσμα, κατά τη δεκαετία του 1930, η «διευθυνόμενη οικονομία» να αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό τη φιλελεύθερη.