ΕΝΟΤΗΤΑ 6

                                                          ΕΝΟΤΗΤΑ 6

              Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820-1821 στην Ευρώπη

Οι ευρωπαϊκοί λαοί αμφισβήτησαν τις αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης (1815) διατυπώνοντας πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις.

Πολιτικές διεκδικήσεις

·      Σύνταγμα

·      Κοινοβουλευτικοί θεσμοί

·      Αναγνώριση ατομικών ελευθεριών και πολιτικών δικαιωμάτων.

Σχηματίστηκαν τρία πολιτικά ρεύματα:

·      Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι (μεγαλοαστοί, φιλελεύθεροι ευγενείς): ήθελαν συνταγματική μοναρχία με εκλογικό δικαίωμα εξαρτημένο από την περιουσία.

·      Οι ριζοσπάστες δημοκρατικοί (μικροαστοί, διανοούμενοι): ήθελαν αβασίλευτη δημοκρατία με πολιτικά δικαιώματα για όλους.

·      Οι σοσιαλιστές (διανοούμενοι, εργάτες): ήθελαν κοινωνική και πολιτική ισότητα.

Εθνικές διεκδικήσεις

Η συνειδητοποίηση της ιδέας του έθνους είχε ως αποτέλεσμα εθνικές διεκδικήσεις, καθώς πληθυσμοί με εθνική συνείδηση δεν διέθεταν κράτος, επειδή:

·      ζούσαν σε μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες (Αυστριακή, Οθωμανική).

·      ζούσαν διάσπαρτοι σε διάφορα κράτη (γερμανικό, ιταλικό, πολωνικό έθνος).

Αρχή των εθνοτήτων = η επιδίωξη να συγκεντρωθούν όλοι οι ομοεθνείς σε ένα κράτος ( έθνος = κράτος).

Η αρχή των εθνοτήτων πηγάζει από δύο πηγές:

·      τη γαλλική επανάσταση

·      την αντίδραση στη γαλλική κυριαρχία ειδικά στο γερμανικό χώρο.

Κατά τους Γερμανούς φιλοσόφους η έννοια του έθνους βασίζεται σε τρία στοιχεία:

·      την ιστορία

·      τη γλώσσα

·      τη θρησκεία. 

Επαναστατικά κύματα που προκάλεσαν οι πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις:

·      του 1820-1821

·      του 1830

·      του 1848

Οι επαναστάσεις των ετών 1820-1821

·      Η επανάσταση στην Ισπανία (1820).                 Οι επαναστάσεις αυτές        

·      Οι επαναστάσεις στην Ιταλία (1820-1821)        καταπνίγηκαν από την Ιερή

·      Η επανάσταση στην Ελλάδα (1821).                  Συμμαχία, με εξαίρεση την

                                                                                    Ελληνική που είχε αίσιο τέλος.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Α. ΒΛΑΧΟΥ   Ο κύριός μου ο Αλκιβιάδης

Α. ΒΛΑΧΟΥ   Οδοιπόροι για τα Σούσα

ΚΛΩΝΤ ΜΟΣΕ  Έγκλημα στη αρχαία αγορά

ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Κ. ΚΥΡΙΑΖΗ   Κ.Παλαιολόγος, Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος, Θεοφανώ, Η  ΄Δ  Σταυροφορία 

Μ ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ- ΠΟΘΟΥ   Νικηφόρος Φωκάς

Π. ΔΕΛΤΑ  Στον καιρό του Βουλγαροκτόνου

ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ

Α ΤΕΡΖΑΚΗ  Η παρακμή των Σκληρών

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Ι. ΖΟΥΡΓΟΣ  Η αηδονόπιτα
Δ ΣΤΑΜΕΛΟΥ  Κατσαντώνης

Μ. ΠΕΡΑΝΘΗ   Σουλιώτες

Γ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ- ΣΟΥΡΕΛΗ   Ο μικρός μπουρλοτιέρης

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Η. ΒΕΝΕΖΗ   Το νούμερο 31328

Δ.  ΣΩΤΗΡΙΟΥ   Ματωμένα χώματα

ΚΑΤΟΧΗ - ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Σ  ΠΑΤΑΤΖΗ    Ματωμένα χρόνια

Ε. ΜΑΡΡΑ     Το άδειο μπουκάλι

Α. ΖΕΗ   Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

Α.ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑ  Λόγια της πλώρης

Α.ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑ   Ο ζητιάνος

Μ ΙΟΡΔΑΝΙΔΟΥ   Διακοπές στον Καύκασο

Μ. ΛΟΥΝΤΕΜΗΣ  Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα

Α ΣΑΜΑΡΑΚΗ  Ζητείται ελπίς

Γ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ- ΣΟΥΡΕΛΗ   Εμένα με νοιάζει (σύγχρονα προβλήματα)

Λ. ΜΑΥΡΟΚΕΦΑΛΟΥ Το άλλο (σύγχρονα προβλήματα)

Α.ΒΑΡΕΛΛΑ  Αρχίζει το ματς (ποδόσφαιρο, βία)

Ζ. ΣΑΡΡΗ Κρίμα κι άδικο (μετανάστευση)

Π. ΚΑΛΙΟΤΣΟΣ  Τα ξύλινα σπαθιά (ειρήνη)

Ν. ΤΖΩΡΤΖΟΓΛΟΥ  Η Αργυρώ (παιδιά με ειδικές ανάγκες)

Ε. ΦΑΚΙΝΟΥ Αστραδενή  (παιδική- σχολική ζωή)

Α. ΓΚΕΡΤΣΟΥ –ΣΑΡΡΗ   Σπίτι δίχως αυλή (εσωτερική μετανάστευση)

Α.ΖΕΗ   Το καπλάνι της βιτρίνας (παιδικά χρόνια)

ΦΑΝΤΑΣΙΑ (ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ)

C. PAOLINI         ΈΡΑΓΚΟΝ    ,

Φίλιπ Πούλμαν     ΤΟ ΑΣΤΕΡΙ ΤΟΥ ΒΟΡΑ     

Σούζαν Κόλινς     ΑΓΩΝΕΣ  ΠΕΙΝΑΣ 

Αγκάθα Κρίστι      ΈΓΚΛΗΜΑ ΣΤΟ ΟΡΙΑΝ ΕΞΠΡΕΣ   

Μπραμ Στόκερ       DRACULA   

G. MARTIN       ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΠΑΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ (GAME OF THRONES)  

Αρθουρ Κόναν Ντόιλ     ΤΟ ΣΚΥΛΙ ΤΩΝ ΜΠΑΣΚΕΡΒΙΛ   

Ν. ΝΤΕΦΟΕ   Ροβινσώνας Κρούσος

Ι. ΒΕΡΝ    (όλα)

ΟΟΥΕΝ ΚΟΛΦΕΡ        Αρτέμης Φάουλ    

ΜΥΘΟΙ

Παραμύθια του λαού μας (επ. Γ. Ιωάννου , Ερμής)

Ε.ΑΛΕΞΙΟΥ   Μύθοι του Αισώπου

Μ. ΛΟΪΖΟΥ   Το αθάνατο νερό (μύθοι και παραδόσεις της Ελλάδας)

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΦΥΣΗ

ΤΖΑΚ ΛΟΝΤΟΝ Το κάλεσμα της άγριας φύσης

ΤΖΑΚ ΛΟΝΤΟΝ  Ο Ασπροδόντης

ΜΕΛΒΙΝ ΜΠΕΡΤΖΕΣ  Η κραυγή του λύκου

ΚΑΤΣΑΝΑΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

Πώς Κύριλλος και Μεθόδιος έβαλαν φωτιά στα Βαλκάνια

ΠΟΛΙΤΙΚΗ 19.06.2017

ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΖΙΜΑΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

Μετά τον τσάρο Σαμουήλ, για την «ιδιοκτησία» του οποίου μαλώνουν οι Βούλγαροι και οι Σλάβοι της ΠΓΔΜ, ξέσπασε τώρα «ιερός» βαλκανικός πόλεμος... τίνος είναι οι εκ βυζαντινής Θεσσαλονίκης ορμώμενοι Αγιοι της Εκκλησίας, αδερφοί Κύριλλος και Μεθόδιος. Το κουμπί της «έκρηξης» πάτησε ο Βλαντιμίρ Πούτιν στη Μόσχα και αμέσως ήχησαν ρητορικοί κανονιοβολισμοί στη Σόφια, τα Σκόπια και την Αθήνα. Μάλιστα, η «αγία διαμάχη» έφτασε μέχρι και το Βερολίνο, με την καγκελάριο Μέρκελ να αφήνει για λίγο τις προεκλογικές και ευρωπαϊκές σκοτούρες της για να ασχοληθεί με τον Κύριλλο και τον Μεθόδιο και να αποφανθεί, 1.000 και πλέον χρόνια μετά, σε ποιον ανήκουν οι δύο χριστιανικές προσωπικότητες, οι οποίες χάρισαν στους Σλάβους τη σημερινή γραφή τους.

Ολα άρχισαν με τη βράβευση, στα τέλη Μαΐου στη Μόσχα, του προέδρου της FYROM, Γκεόργκι Ιβάνοφ, από τον Πατριάρχη Κύριλλο. Παρασημοφορήθηκε, λέει, για τη συνεισφορά του στην ενότητα των ορθοδόξων λαών, την ώρα που στην ίδια τη χώρα του η ορθόδοξη εκκλησία είναι χωρισμένη στα δύο, με τους διαφωνούντες να διώκονται και να φυλακίζονται. Στην πραγματικότητα μόνο θρησκευτική σημασία δεν είχε το ταξίδι του Ιβάνοφ στη Μόσχα. Ηταν μια καλά μελετημένη κίνηση για να συναντηθεί ο Ιβάνοφ με τον Πούτιν, σε μια στιγμή κατά την οποία τα Σκόπια έβραζαν στην πολιτική κρίση, και να λάβει ρωσική πολιτική «ευλογία» στην εν εξελίξει αντιπαράθεση με τον νικητή των εκλογών Ζόραν Ζάεφ και τους δυτικούς συμμάχους του.

Η «βόμβα»

Καλωσορίζοντας, λοιπόν, στο Κρεμλίνο τον Ιβάνοφ, ο Πούτιν τον ευχαρίστησε μεταξύ άλλων και για το ότι «η (κυριλλική) γραφή ήλθε σ’ εμάς (σ.σ. τους Ρώσους) ακριβώς από τη “μακεδονική” γη». Αυτό ήταν, τα αίματα άναψαν στα Βαλκάνια. Ο ηγέτης του μεγαλύτερου και ισχυρότερου σλαβικού έθνους, ο πολύς Βλαντιμίρ Πούτιν, πίστωσε τους πατέρες της κυριλλικής γραφής και δασκάλους του εκχριστιανισμού των Σλάβων στα Σκόπια, «υποκλινόμενος» στον πρόεδρο Ιβάνοφ. Στα Σκόπια φούσκωσαν από υπερηφάνεια, αλλά στη Σόφια προκλήθηκε υστερία, με τους πολιτικούς ηγέτες της, αρχής γενομένης από τον πρωθυπουργό Μπορίσοφ, να «ανεβαίνουν στα κάγκελα».

«Το να συνεχίζουμε να έχουμε διαμάχες για την ιστορία, ενώ οι ιστορικοί έχουν εκφράσει προ πολλού τις απόψεις τους σχετικά μ’ αυτά τα θέματα, δεν αποτελεί ευρωπαϊκή προσέγγιση», δήλωσε ο Μπορίσοφ. Και ο αναπληρωτής του, Καρακατσάνοφ, πρόσθεσε: «Προκαλεί απορία το γεγονός ότι ο πρόεδρος του μεγαλύτερου σλαβικού κράτους δεν γνωρίζει την ιστορία των σλαβικών λαών. Η Ρωσία που μιλάει συνέχεια για τους σλαβικούς λαούς και τις χώρες, για την ορθοδοξία, δεν ξέρει την ιστορία». Στο ίδιο μήκος κύματος και η ηγέτις της αντιπολίτευσης, πρόεδρος του σοσιαλιστικού (φιλορωσικού) κόμματος, Κορνέλια Νίνοβα, που είπε πως «δεν δεχόμαστε παρόμοια συμπεριφορά και πρέπει να υπερασπιστούμε την ιστορία μας», ενώ ο πρωθυπουργός Μπορίσοφ διαμαρτυρήθηκε στον πρέσβη της Ρωσίας στη Σόφια, Ανατόλι Μακάροφ. Καθώς το θέμα απειλούσε να διαταράξει τις ήδη κλονισμένες ρωσοβουλγαρικές σχέσεις, η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ Μαρία Ζαχάροβα, με δήλωσή της επιχείρησε να ρίξει τους τόνους κάνοντας λόγο για παρερμηνεία των δηλώσεων Πούτιν και «τεχνητά δημιουργημένο σκάνδαλο που δεν πρέπει να αποτελέσει αιτία αναζωπύρωσης παθών».

Και ενώ θα περίμενε κανείς να περιοριστούν οι αντιδράσεις στη Βουλγαρία και τα Σκόπια, αυτές διέβησαν τον Αίμο και έφτασαν στην ελληνική Βουλή. Με ερώτησή του προς τον ΥΠΕΞ Νίκο Κοτζιά, ο βουλευτής της Ν.Δ. και εισηγητής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της «Διακοινοβουλευτικής Συνέλευσης Ορθοδοξίας», Μάξιμος Χαρακόπουλος, τον κάλεσε «να θέσει προς τη ρωσική πλευρά το ζήτημα της ανιστόρητης αναφοράς στους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο ως σλαβικής καταγωγής, καθώς και της βράβευσης από τον Πατριάρχη Μόσχας του προέδρου της ΠΓΔΜ για τη συμβολή του στην ενότητα των Ορθοδόξων, ενώ στη χώρα του επικρατεί μια σχισματική Εκκλησία, που δεν έχει κοινωνία με καμία Ορθόδοξη Εκκλησία». Οπως αναφέρει, «αποτελεί κραυγαλέα ιστορική ανακρίβεια να θεωρούνται οι Ελληνες Θεσσαλονικείς αδελφοί, Αγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, που εφηύραν τη γραφή για τους Σλάβους, ως σλαβικής καταγωγής».

Και στον Βορρά

Και αν νομίζετε ότι η ένταση εκτονώθηκε προς τον Νότο, σας πληροφορούμε ότι ένα μέρος της διάβηκε τα Καρπάθια και τον Ρήνο και εισέβαλε στην καγκελαρία, με τον Μπορίσοφ να ζητάει τη συνδρομή της Μέρκελ για να «κατοχυρώσει» την αποκλειστικότητα των Φωτιστών των Σλάβων. Ετσι μετά τη συνάντησή του με την καγκελάριο στις Βρυξέλλες, στο περιθώριο της συνόδου του ΝΑΤΟ, διαβεβαίωσε τους δημοσιογράφους πως οι Γερμανοί πολιτικοί είναι ενήμεροι για τις δηλώσεις του Ρώσου προέδρου στη συνάντησή του με τον Ιβάνοφ και πρόσθεσε περιχαρής: «Η Μέρκελ μού είπε, όμως, ότι στο σχολείο τούς δίδαξαν ότι οι δημιουργοί του αλφαβήτου είναι οι Βούλγαροι αδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος και μου υποσχέθηκε ότι την επόμενη 24η Μαΐου (σ.σ. όταν τιμάται η εορτή του σλαβικού αλφαβήτου) θα με συγχαρεί ειδικά για τη λαμπρή αυτή γιορτή», ανέφερε, σύμφωνα με την Deutsche Welle.

Σε ποιον ανήκουν τελικά οι δύο επιφανείς ιεραπόστολοι; Ο Πούτιν τους χάρισε στους Σλαβομακεδόνες. Και επειδή ηγέτες όπως εκείνος δεν ξεστομίζουν τίποτα τυχαία, έκανε ταυτόχρονα εις το όνομα των αγίων και το παιχνίδι του στο επίπεδο της προπαγάνδας στο εσωτερικό της FYROM. Η Μέρκελ από την πλευρά της, τους πίστωσε στον Μπορίσοφ, προσφέροντάς του έτσι και πολιτική στήριξη που τόσο έχει ανάγκη. Ο Μάξιμος Χαρακόπουλος στην Αθήνα ζητάει εξηγήσεις από τον κ. Κοτζιά, θεωρώντας πως «η προβολή αυτής της θέσης (σ.σ. ότι προήλθαν από μακεδονικά εδάφη) ενισχύει τον ανιστόρητο εθνικισμό των γειτόνων μας και την προσπάθειά τους να οικειοποιηθούν το όνομα και το παρελθόν της ελληνικής Μακεδονίας».

Μια απάντηση στο προαναφερθέν ρητορικό ερώτημα, ίσως βρίσκεται σε αυτό που πολλοί υποστηρίζουν: Οτι, δηλαδή, στα Βαλκάνια σημασία δεν έχει η αλήθεια, αλλά το τι πιστεύουν οι άνθρωποι ότι είναι αλήθεια. Μακριά από το «θέατρο του πολέμου», και εν γαλήνη αναπαυόμενοι στους τάφους τους, στη βασιλική του Αγίου Κλήμεντος στη via Labicana κοντά στο Κολοσσαίο της Ρώμης ο Κύριλλος και κάπου στη Μοραβία (Τσεχία) ο Μεθόδιος, μάλλον θα αναπέμπουν δεήσεις και προσευχές υπέρ της «άνωθεν ειρήνης».

Έντυπη

Πλούσια χώρα, αλλά «καταραμένη», το Κονγκό

ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

Κωπηλατώντας στον ποταμό Κόνγκο της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Μετά τον Αμαζόνιο, είναι ο ποταμός που διοχετεύει τον Ατλαντικό με το περισσότερο γλυκό νερό στον πλανήτη.

Η σχέση του Κονγκό με τη Δύση ξεκινά τον 16ο αιώνα με τους Πορτογάλους εξερευνητές, ωστόσο δεν θα έπεφτε κάποιος έξω εάν άρχιζε πολύ αργότερα, τον 19ο αιώνα. Για την ακρίβεια, η ιστορία της απέραντης αυτής χώρας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με ένα όνομα: Χένρι Μόρτον Στάνλεϊ. Αν δεν τον γνωρίζετε, υπήρξε ο πιο διάσημος δημοσιογράφος της βικτωριανής εποχής. Πολιτογραφημένος Αμερικανός, αλλά με ουαλλικό αίμα, εγκαταλελειμμένο από τους γονείς του παιδί με το στίγμα του «μπάσταρδου» να τον έχει στιγματίσει ισοβίως, ο Στάνλεϊ πέτυχε το δημοσιογραφικό scoop του αιώνα με τον εντοπισμό του Σκωτσέζου εξερευνητή Ντέιβιντ Λίβινγκστον στα βάθη της αφρικανικής ζούγκλας το 1871.

Ωστόσο, το μεγαλύτερο κατόρθωμά του ήρθε τρία χρόνια αργότερα, όταν ως ανταποκριτής της αγγλικής εφημερίδας Telegraph και της αμερικανικής The New York Herald, εξερεύνησε επί τρία συναπτά έτη (1874-1877) την καρδιά της αφρικανικής ηπείρου, διανύοντας τα 3.000 χιλιόμετρα του ποταμού Κόνγκο και διεισδύοντας σε μια απέραντη, σκοτεινή, άγρια περιοχή οργιώδους βλάστησης, αφόρητης υγρασίας και αναρίθμητων ασθενειών και μολύνσεων, στην οποία δεν είχε προηγουμένως πατήσει λευκός. Εως τότε οι διάφορες ευρωπαϊκές εξερευνητικές αποστολές εξαντλούνταν στις ακτές της ηπείρου. Ο Στάνλεϊ, όμως, είχε φτάσει στην καθαρή «καρδιά του σκότους», στον ποταμό «που καταπίνει όλους τους ποταμούς».

Τυχοδιωκτικός τύπος, ο Στάνλεϊ μετανάστευσε από την Αγγλία στην Αμερική στα 18 του, βρέθηκε να πολεμά... και από τις δύο πλευρές του αμερικανικού εμφυλίου και στη συνέχεια να καλύπτει ως πολεμικός ανταποκριτής τις σφαγές των Ινδιάνων. Ισως λοιπόν να μην είναι τυχαίο ότι κατά την εξερεύνηση του Κονγκό θα χρησιμοποιήσει με χαρακτηριστική ευκολία βίαιες μεθόδους εις βάρος άοπλων ιθαγενών, συχνά γυναικόπαιδων. Αλλά εκείνη την εποχή κάτι τέτοιο απλώς εθεωρείτο δεδομένο και λίγα χρόνια αργότερα η ίδια η βασίλισσα Βικτωρία τον παρασημοφόρησε.

Παραδόξως, οι εκκλήσεις του προς τις βρετανικές αρχές για εκμετάλλευση της Αφρικής δεν έπιασαν τόπο. Υπήρξε όμως κάποιος που «τσίμπησε», διαβάζοντας τα συναρπαστικά ρεπορτάζ και τις εξωτικές ανταποκρίσεις του: ο βασιλιάς του Βελγίου Λεοπόλδος Β΄, ο οποίος είδε αίφνης λαμπρό μέλλον για το Βέλγιο – ένα νεαρό ευρωπαϊκό κράτος που είχε γεννηθεί μόλις το 1830 και αποζητούσε μιαν αποικία.

Ο Λεοπόλδος προσκάλεσε τον Στάνλεϊ στις Βρυξέλλες, επιφυλάσσοντάς του φιλοξενία πλουσιοπάροχη. Οι δύο άνδρες συμφώνησαν σε όλα και ο Στάνλεϊ έγινε ο άνθρωπος του Λεοπόλδου στο στήσιμο της τεράστιας αποικίας από το μηδέν. Πρωτεύουσα της χώρας ορίστηκε η Κινσάσα, η οποία πήρε το όνομα Λεόπολντβιλ και η άλλη, μετέπειτα μεγάλη, εμβληματική πόλη της, το Κισαγκάνι, πήρε το όνομα Στάνλεϊβιλ...

Ουράνιο για τη Χιροσίμα

Το πόσο πλούσια γη ήταν (και παραμένει) το Κονγκό σε μεταλλεύματα ειδικά είναι πλέον ευρύτερα γνωστό. Διόλου συμπτωματικά, το ουράνιο για τις ατομικές βόμβες που ρίχθηκαν στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι προέρχονταν από ένα ορυχείο της περιοχής της Κατάνγκα και ήταν τα αποθέματα χαλκού στην ίδια περιοχή που χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον για την ανοικοδόμηση της Ευρώπης και της Ιαπωνίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (τα κέρδη της οποίας καρπώθηκε το Βέλγιο).

Εννοείται ότι η πρωτοβουλία του Λεοπόλδου βρήκε μιμητές: μέσα στις επόμενες δεκαετίες, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Βρετανία είδαν αλλιώς την Αφρική και σε μια μεγάλη διάσκεψη στο Βερολίνο το 1885 συμφωνήθηκε ο τεμαχισμός της ηπείρου. Το Κονγκό ειδικότερα ανακηρύχθηκε ελεύθερο κράτος – κατ’ ευφημισμόν, διότι στην πραγματικότητα η αχανής αυτή έκταση δεν ανήκε στο Βέλγιο αλλά αποκλειστικά και μόνον στον ίδιο τον Λεοπόλδο.

Ετσι ξεκίνησε ένας ξέφρενος χορός αίματος, με την εκμετάλλευση των πλούσιων πρώτων υλών της χώρας (ελεφαντόδοντο, καουτσούκ αρχικά, μεταλλεύματα αργότερα) από τον Βέλγο ηγεμόνα. Οι διαταγές που έφταναν στα κατώτερα κλιμάκια των απεσταλμένων αλλά και των ντόπιων φυλάρχων του Βέλγου βασιλιά ήταν σαφείς: οι ιθαγενείς θα έπρεπε να τους προμηθεύουν με τα ανάλογα αποθέματα. Σε περίπτωση αποτυχίας, τους περίμενε σκληρή τιμωρία. Κάπως έτσι, άρχισαν σιγά σιγά να κυκλοφορούν φωτογραφίες με άπειρα κομμένα χέρια και μαρτυρίες ιεραποστόλων για ξεκληρισμένα χωριά, προκαλώντας την οργή και την αγανάκτηση των ανθρωπιστικών συλλόγων της εποχής καθώς και ξένων κυβερνήσεων. Από το 1895 έως το 1905 υπολογίζεται ότι δολοφονήθηκαν συνολικά πάνω από τρία εκατομμύρια ιθαγενείς του Κονγκό.

Στο σημείο αυτό μπαίνει στην ιστορία ένα ακόμη όνομα: αυτό του Αμερικανού συγγραφέα Μαρκ Τουέιν. Στην πολύ πρόσφατη έκδοση «Τυράννων μονόλογοι», περιλαμβάνεται η περίφημη πολεμική του, γεμάτη καυστικό χιούμορ, με τίτλο «Ο μονόλογος του βασιλιά Λεοπόλδου». Κυκλοφόρησε το 1905, σε μια εποχή που επικρατούσε διεθνής κατακραυγή για τις πρακτικές που ακολουθούσε ο Λεοπόλδος στο Κονγκό.
Βεβαίως, μερικά χρόνια πριν από τον Τουέιν, είχε προηγηθεί η έκδοση της νουβέλας «Η καρδιά του σκότους» (1899) του Τζόζεφ Κόνραντ όπου και εκεί γίνεται σαφής αναφορά στις κτηνωδίες που διαπράττονταν στην Κεντρική Αφρική. Ο ίδιος ο Κόνραντ είχε το 1892 προσληφθεί από βελγική εταιρεία για να εργαστεί σε ατμόπλοιο στον ποταμό Κόνγκο και είχε δει από πρώτο χέρι τι συνέβαινε.

Η διεθνής –αλλά και εντός του Βελγίου– κατακραυγή υποχρέωσε τον Λεοπόλδο σε αναδίπλωση: το 1908 το ελεύθερο κράτος του Κονγκό έγινε επίσημα αποικία του Βελγίου με την ονομασία Βελγικό Κονγκό. Οι συνθήκες βελτιώθηκαν αισθητά αλλά πολλές από τις ξένες εθνότητες που δημιούργησαν κοινότητες στο Κονγκό (μεταξύ αυτών μια επί σειρά πολλών δεκαετιών ακμάζουσα ελληνική κοινότητα) θυμούνται ακόμα τη σκληρότητα με την οποία μεταχειρίστηκαν οι Βέλγοι αποικιοκράτες τους Κονγκολέζους (συγκριτικά, πιο ήπιοι ήσαν οι Γάλλοι στο γειτονικό, και κατά πολύ μικρότερο, Γαλλικό Κονγκό).

Με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήρθε το κύμα των αντιαποικιακών αγώνων στην αφρικανική ήπειρο. Ετσι, μετά την Γκάνα, το 1957, ακολούθησε πλήθος κρατών της υποσαχάριας Αφρικής το 1960, μεταξύ αυτών και του Κονγκό, στις 30 Ιουνίου. Οι πρώτες ελεύθερες εκλογές έφεραν στην πρωθυπουργία τον πρώην ταχυδρομικό υπάλληλο Πατρίς Λουμούμπα, με πρόεδρο τον Ζοζέφ Καζαβούμπου. Ως αρχηγό του γενικού επιτελείου στρατού ο Λουμούμπα τοποθέτησε τον αξιωματικό Μομπούτου Σέσε-Σέκο.

Η ελπίδα όμως κράτησε ελάχιστα. Πολύ σύντομα η χώρα βυθίστηκε σε αναρχία και χάος, με στάσεις των Κονγκολέζων στρατιωτών, ταραχές, απόσχιση της πλούσιας σε ορυχεία Κατάνγκα, στροφή του Λουμούμπα για βοήθεια προς την ΕΣΣΔ (ίσως το μοιραίο του λάθος), σε αντίθεση με τον Μομπούτου στο πρόσωπο του οποίου Βέλγοι και Αμερικανοί βρήκαν τον ιδανικό συνεργάτη. Τον Ιανουάριο του 1961, ο ίδιος ο Μομπούτου έδωσε τη διαταγή να συλληφθεί ο Λουμούμπα και να ξυλοκοπηθεί δημοσίως. Αργότερα στάλθηκε στην Κατάνγκα όπου ο κυβερνήτης της, Μόιζ Τσόμπε, συντόνισε την εκτέλεσή του. Οπως παραδέχθηκε ένας από τους εκτελεστές του Λουμούμπα, φρόντισε να αφαιρέσει δύο δόντια απ’ το πτώμα του για σουβενίρ...

Τσε Γκεβάρα

Ο Μομπούτου ανέλαβε και επισήμως τη διακυβέρνηση της χώρας το 1965, επιβάλλοντας ένα στυγνό δικτατορικό καθεστώς. Θα παρέμενε στην εξουσία έως το 1997. Σύμφωνα με ειδικούς, αυτά τα τριάντα χρόνια του Μομπούτου (ο οποίος μιμήθηκε και ίσως και να ξεπέρασε σε αγριότητα τις πρακτικές των αποικιοκρατών) ήταν η οριστική καταδίκη του Κονγκό, μιας χώρας με εξαιρετικές υποδομές, οργάνωση και ανθηρή οικονομία την εποχή που ανέλαβε τα ηνία της χώρας και παρά την κοινωνικοποίηση ξένων επιχειρήσεων που ο ίδιος επέβαλε, αρχές της δεκαετίας του ’70. Τότε, πραγματοποίησε τη λεγόμενη «ζαϊροποίηση» και το Κονγκό μετονομάστηκε σε Ζαΐρ. Οταν πάντως εκδιώχθηκε από τη χώρα, από τον Λορέν Καμπιλά, το Ζαΐρ –που μετονομάστηκε πλέον σε Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό– ήταν ήδη χρεοκοπημένο.

Οχι ότι δεν υπήρξαν προσπάθειες ανατροπής του. Κάποιες από αυτές ήταν κάπως αστείες. Παράδειγμα, το 1965 κατέφτασε στο Κονγκό ο Τσε Γκεβάρα, γεμάτος επαναστατικό ζήλο, για να οργανώσει την ανατροπή του Μομπούτου. Τα επαναστατικά όνειρα του Τσε όμως γκρεμίστηκαν με την αποτυχημένη ανατίναξη ενός υδροηλεκτρικού σταθμού. Αηδιασμένος από το «πόσο άχρηστοι ήταν ως επαναστάτες οι Κονγκολέζοι σύντροφοί του», αποσύρθηκε διακριτικά στην Τανζανία και δεν επέστρεψε ποτέ στο Κονγκό.

Εκτός όμως από μια κατεστραμμένη οικονομία, ο Μομπούτου άφησε κληρονομιά και μια κουλτούρα άγριας, αποχαλινωμένης βίας σε ολόκληρη τη χώρα. Σύμφωνα με αναλυτές, το σοβαρότερο σφάλμα του ήταν να συμμαχήσει με τη φυλή Χούτου της Ρουάντας, στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και στις αρχές εκείνης του ’90, θέτοντας έτσι τα θεμέλια για την αιματηρή κρίση που μαστίζει τη χώρα έως σήμερα. Και αυτό διότι με το πέρας της γενοκτονίας στη Ρουάντα (1994), όπου οι Χούτου φόνευσαν περίπου 1,5 εκατομμύριο της φυλής Τούτσι, οι πρώτοι έλαβαν πρόσκληση από τον Μομπούτου να εισέλθουν στο Κονγκό για προστασία.

Ο ερχομός των χιλιάδων Χούτου στο ανατολικό Κονγκό έφερε το τέλος του Μομπούτου, όταν τον ανέτρεψε ο Λορέν Καμπιλά με τη στήριξη των Τούτσι από τη Ρουάντα, καθώς και στρατευμάτων από την Ουγκάντα (ο Μομπούτου κατέφυγε στο Μαρόκο όπου πέθανε από καρκίνο του προστάτη).

Ομως και αυτή η συμμαχία αποδείχθηκε βραχύβια. Για την ακρίβεια, από το 1998 και μετά άρχισε ο ένας να μάχεται τον άλλο. Κάπως έτσι ξεκίνησε ο Μεγάλος Αφρικανικός Πόλεμος, στον οποίο αναμείχθηκαν ακόμα χώρες όπως η Ζιμπάμπουε, το Τσαντ, η Ανγκόλα και η Ναμίμπια, καθώς και χιλιάδες μισθοφόροι από τη Δύση, με τους νεκρούς να ξεπερνούν τα τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπους. Πόσοι άραγε γνωρίζουμε στη Δύση γι’ αυτό τον πόλεμο;

Σήμερα, δυστυχώς, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, ένας από τους πιο όμορφους τόπους στον πλανήτη, θεωρείται κάτι σαν «χαμένη υπόθεση», «παγκόσμια πρωτεύουσα των βιασμών» και με την ανεξέλεγκτη, σαδιστική βία λογής λογής ανταρτικών και παραστρατιωτικών ομάδων να κυριαρχεί. Τον Μάρτιο του 2001, ο Λορέν Καμπιλά δολοφονήθηκε από τους σωματοφύλακές του. Οκτώ ημέρες αργότερα τον διαδέχθηκε ο γιος του, Ζοζέφ. Ο τελευταίος κυβερνά έως σήμερα. Υποτίθεται ότι πρέπει να προχωρήσει σε εκλογές. Δεν δείχνει όμως ιδιαίτερα πρόθυμος να κάνει κάτι τέτοιο...

Τι πρέπει να διαβάσετε

• Mark Twain, «Τυράννων μονόλογοι», μτφρ. Νάσος Ταρκαζίνης, σημειώσεις Κατερίνα Σχινά, εκδ. Παπαδόπουλος.

• Τζόζεφ Κόνραντ, «Η καρδιά του σκότους», μτφρ. Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Ερατώ.

• Ρίσαρντ Καπισίνσκι, «Εβενος, το χρώμα της Αφρικής», μτφρ. Ζώγια Μαυροειδή, εκδ. Μεταίχμιο.

• Ρόναν Μπένετ, «Ουδέτερος παρατηρητής», μτφρ. Χίλντα Παπαδημητρίου, εκδ. Πόλις.

• Μάριο Βάργκας Λιόσα, «Το όνειρο του Κέλτη», μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, εκδ. Καστανιώτη.

• Γιώργος Ρούβαλης, «Congo Cha Cha», εκδ. Απόπειρα.

• Γεώργιος Αντύπας, «Οι Ελληνες του Βελγικού Κονγκό», ιδιωτική έκδοση.

• Ούγκο Κλάους, «Οι φήμες», μτφρ. Γιάννης Ιωαννίδης, εκδ. Καστανιώτη.

• David Van Reybrouck, «Congo. The Epic History of a People», εκδ. Ecco.

• Tim Butcher, «Blood River. The Terrifying Journey Through the World’s Most Dangerous Country», εκδ. Grove Press.

• Thomas Turner, «Congo Wars. Conflict, Myth & Reality», εκδ. Zed Books.

• Adam Hochschild, «King Leopold’s Ghost. A Story of Greed, Terror, and Heroism in Colonial Africa», εκδ. Houghton Mifflin.

• Michela Wrong, «In the Footsteps of Mr. Kurtz», εκδ. Harper Perennial.

• Graham Greene, «A Burnt-Out Case», εκδ. Penguin Classics.

ΕΝΟΤΗΤΑ 30

ΕΝΟΤΗΤΑ 30

Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια αμέσως μετά τους Βαλκανικούς πολέμους

Η συνθήκη του Βουκουρεστίου

Η συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913) τερμάτισε οριστικά τους Βαλκανικούς πολέμους.

Όροι της συνθήκης

• Η Ελλάδα κέρδισε το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας (δυτική, κεντρική, ανατολική) τη νότια Ήπειρο, την Κρήτη και νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου (Θάσος, Σαμοθράκη, Λήμνος, Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία).
• Η Σερβία κέρδισε σημαντικό μέρος της βόρειας Μακεδονίας.
• Στη Βουλγαρία αποδόθηκε το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Θράκης.
• Στην οθωμανική αυτοκρατορία αποδόθηκε η ανατολική Θράκη.
• Τα Δωδεκάνησα παρέμειναν υπό ιταλική κατοχή.

Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (4 Αυγούστου 1913}

Με το πρωτόκολλο αυτό η βόρεια Ήπειρος παραχωρήθηκε στην Αλβανία.

Σημασία και συνέπειες της συνθήκης του Βουκουρεστίου για την Ελλάδα

• Διπλασίασε τα εδάφη και τον πληθυσμό της.
• Απέκτησε πόλεις με μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, όπως τη Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα, την Καβάλα, τη Μυτιλήνη, τη Χίο, το Ηράκλειο κ,α,
• Δημιουργήθηκε πρόβλημα εθνολογικό, καθώς στις Νέες Χώρες κατοικούσαν πληθυσμοί αλλοεθνείς ή μη ελληνόγλωσσοι (μουσουλμάνοι, Σλάβοι, Εβραίοι κ.α.), γεγονός που δυσχέραινε τη συμβίωση με τους Έλληνες.

Εσωτερική πολιτική

• Αναγνωρίζονται τα εργατικά σωματεία,
• Λαμβάνονται μέτρα για την ασφάλιση των εργαζομένων.
• Καθιερώνεται η οκτάωρη εργασία,
• Iδρύονται αγροτικοί συνεταιρισμοί.

Εξωτερική πολιτική

Προβλήματα

• Οι Έλληνες διεκδικούσαν τη βόρεια Ήπειρο.
• Ο σουλτάνος αρνούνταν την αποδοχή της ελληνικής κυριαρχίας στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου.
• Η Ιταλία κατείχε τα Δωδεκάνησα.
• Υπήρχαν  «αλύτρωτοι»  Έλληνες στη Θράκη και τη Μικρά Ασία.

Mικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Συρία

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ*

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Μία από τις πλέον άγνωστες πλευρές της Μικρασιατικής Καταστροφής είναι το πέρασμα των Ελλήνων προσφύγων από τη Συρία, η παραμονή τους εκεί και η επιβίωσή τους χάρις στη βοήθεια που τους παρείχε ο ντόπιος πληθυσμός. Υπολογίζεται ότι ένας αριθμός 17.000 προσφύγων από τα βόρεια και νότια παράλια της Μικράς Ασίας βρέθηκε στην περιοχή της Συρίας μετά το τέλος της Μικρασιατικής τραγωδίας. H πλευρά αυτή της μικρασιατικής προσφυγιάς έγινε γνωστή ευρύτερα πριν από μερικά χρόνια με την έκδοση του βιβλίου-μπεστ σέλερ «Not even my name» της Thea Halo στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Halo περιγράφει τη δραματική πορεία της εκτοπισμένης μητέρας της Ευθυμίας Βαρυθιμιάδου, που από τον Αγιο Αντώνιο των Κοτυώρων του Πόντου θα βρεθεί στο Χαλέπι, όπου θα την παντρέψουν με έναν Ασσύριο και τελικά θα βρεθεί μετανάστρια στις ΗΠΑ ως Sano Halo.

Μια προφητική συνομιλία

Λίγο μετά τo τραγικό 1922, δημοσιεύτηκε σε αθηναϊκό έντυπο ένα εικονογραφικό σχεδίασμα όπου η Ιωνία και η Συρία συνομιλούν, ενσαρκωμένες σε δύο γυναικείες μορφές. Η Συρία όρθια, καλοντυμένη και υπερόπτης λέει στην καθισμένη, λυπημένη και κατακουρελιασμένη Ιωνία: «Ο δικός μου φίλος είναι μεγάλος και μου ορκίζεται πώς δεν θα με αφήσει ποτέ». Και η Ιωνία της απαντά: «Κ’ οι δικοί μου φίλοι ήταν μεγάλοι κ’ έκαναν χίλιες φορές τον ίδιο όρκο και μ’ άφισαν στους πέντε δρόμους».

Το εντυπωσιακό σχεδίασμα αποκαλύπτει αυτό που τότε ήταν κοινός τόπος, αλλά σήμερα αποτελεί στοιχείο καλά κρυμμένο και δύσκολα συνειδητοποιημένο. Οτι δηλαδή τόσο η Μικρά Ασία, όσο και η Συρία ως τμήματα του παλιού πολυεθνικού κόσμου είχαν βρεθεί μπροστά σε μια κοσμοϊστορική αλλαγή που θα έπρεπε να την υποστούν. Τη μετάβαση από την πολυεθνική προνεωτερική κοινωνική δομή στο νεωτερικό έθνος-κράτος και όσα η μετάβαση συνεπάγεται.

Για τη μοίρα της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης γνωρίζουμε πολλά: Οι διεθνείς διευθετήσεις στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου που επέτρεπαν στις κοινότητες των Ελλήνων, Αρμενίων αλλά και Κούρδων να αποκτήσουν την πολιτική τους αυτοδιάθεση, αμφισβητήθηκαν από ένα εθνικιστικό αντιμειονοτικό κίνημα, το κεμαλικό. Σύμφωνα με τις νέες έρευνες (Stefan Ihring, «Atatürk in the Nazi Imagination», εκδ. Harvard, 2014), αποδεικνύεται ότι η επιτυχία του κεμαλικού κινήματος υπήρξε πρότυπο για την ανάπτυξη του ναζιστικού κινήματος στη Γερμανία, την αντιμετώπιση των μειονοτήτων και τους τρόπους αναθεώρησης των συνεπειών του Πολέμου επί των ηττημένων Κεντρικών Δυνάμεων.

Η αρνητική εξέλιξη στον χώρο της Μικράς Ασίας υπήρξε αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Ο αμοραλισμός των μεγάλων δυνάμεων και το διχασμένο ελλαδικό πολιτικό προσωπικό –χωρίς πίστη στο αποτέλεσμα και ενιαία στρατηγική– οδήγησε στη συντριπτική ήττα και στην εγκατάλειψη των άμαχων Ελλήνων και Αρμενίων της Μικράς Ασίας στα στρατεύματα του Μουσταφά Κεμάλ. Εκατοντάδες χιλιάδες απόκληροι πρόσφυγες θα κατακλύσουν την ελλαδική επικράτεια, θέτοντας το κράτος μπροστά στο επιτακτικό ζήτημα της αποκατάστασης. Η συγκρουσιακή σχέση γηγενών και προσφύγων θα είναι μια από τις εστίες κοινωνικής αντιπαράθεσης κατά τον Μεσοπόλεμο με σημαντικές επιπτώσεις στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος περιγράφει ως εξής την κατάσταση: «Μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, που από το 1915 είχε διχασθεί δεν αντίκρυσε τους πρόσφυγες με συμπάθεια, όταν τα αδυσώπητα κύματα της ιστορίας τούς έριξαν πάνω στους βράχους της Ελλάδας. Δεν υπήρξε συμπάθεια, δεν υπήρξε απάθεια, υπήρξε αντιπάθεια».

Το σημερινό συριακό δράμα

Την ίδια εποχή η πολυεθνική και πολυθρησκευτική οθωμανική Συρία θα ακολουθήσει διαφορετική πορεία. Στη περιοχή κατοικούσε και μια μεγάλη ελληνορθόδοξη κοινότητα αραβοφώνων, απογόνων των Βυζαντινών, πλάι σε σουνίτες και σιίτες. Η Συρία απελευθερώθηκε από τους Βρετανούς το 1918 και με βάση τη συμφωνία Sykes-Picot (Μάιος του ’16) αποδόθηκε στον γαλλικό έλεγχο.

Στη Συρία είχαν καταλήξει διάφορα κύματα Ελλήνων και Αρμενίων που είχαν υποστεί τις εθνικές εκκαθαρίσεις από τους νεότουρκους την περίοδο 1914-1918. Αλλά και στη συνέχεια, κατά την κεμαλική εποχή (1919-1923), χιλιάδες Ελληνες από τα βόρεια και νότια παράλια της Μικράς Ασίας θα καταφύγουν εκεί. Οι 17.000 Ελληνες πρόσφυγες από τον Πόντο και την Κιλικία θα επιζήσουν χάρις στη βοήθεια των κατοίκων της περιοχής και του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού.

Η Συρία έγινε ανεξάρτητο κράτος το 1946. Η αριστερή πτέρυγα του σοσιαλιστικού κόμματος Μπάαθ κατέλαβε την εξουσία το 1964 και διοικεί τη χώρα (όση έχει απομείνει μετά τη δυτική, την τουρκική και την ισλαμιστική επέμβαση) έως και σήμερα. Παρότι η διακυβέρνηση ήταν απολυταρχική, εντούτοις ήταν εγγυημένοι ο κοσμικός χαρακτήρας του κράτους και ο σεβασμός των εθνοτήτων και των διαφόρων θρησκευτικών δοξασιών. Ακριβώς αυτή την πραγματικότητα προσπάθησαν να υπονομεύσουν οι μεγάλες δυνάμεις το 2011, ενισχύοντας τις αποσχιστικές τάσεις και επενδύοντας στο εξτρεμιστικό Ισλάμ.

Με μια έννοια, το σημερινό συριακό δράμα ολοκληρώνει την ιστορική διαδικασία της καταστροφής των παλαιών πολυεθνικών και πολυθρησκευτικών κοινοτήτων, όπως κληροδοτήθηκε από την αυταρχική Οθωμανική περίοδο της ιστορίας. Αυτή η ιστορική συνάφεια, η ελληνιστική και βυζαντινή κληρονομιά που επιβιώνει στο πρόσωπο των μεγάλων ελληνορθόδοξων αραβόφωνων κοινοτήτων, μαζί με την εμπειρία των χιλιάδων Ελλήνων προσφύγων της Μικρασιατικής Τραγωδίας που έζησαν κάποια χρόνια στη Συρία, μετατρέπει την τραγωδία που ζουν οι λαοί της Συρίας σε μια δικιά μας υπόθεση.

Από τον Πόντο στο Χαλέπι και στο ολοκαύτωμα των Κρουσίων στην Ελλάδα

Στο Χαλέπι. Η φιλόλογος Γιώτα Ιωακειμίδου περιγράφει την πορεία που ακολούθησαν οι δικοί της παππούδες. Εκτοπισμένοι από τα χωριά της Νικόπολης του Πόντου έφτασαν αποδεκατισμένοι στο Χαλέπι της Συρίας έπειτα από πεζοπορία δύο χρόνων:

«... Η πείνα, οι αρρώστιες, οι κακουχίες τους θέρισαν. Περίπου το 75% από αυτή την ομάδα πέθαναν μη αντέχοντας στις συνθήκες εξαθλίωσης. Οσοι επέζησαν, συναντήθηκαν με άλλες ομάδες και πάντα πεζοπορώντας φτάσανε στο Χαλέπι της Συρίας. Εδώ βρέθηκαν και οι πρόγονοί μου από τη μεριά του παππού μου Ιωακειμίδη Αλέξιου.

Στο Χαλέπι θα μείνουν σχεδόν έναν χρόνο μέσα σε σπηλιές. “Μαγαράδας”, όπως τις έλεγαν οι Πόντιοι. Αυτές οι σπηλιές έγιναν το σπίτι τους για μήνες. Εδώ μαγείρευαν, έπλεναν, κοιμόντουσαν. Η βοήθεια του Αμερικάνικου ερυθρού σταυρού δεν ήταν αρκετή για να κορέσει την πείνα τους. Οι γυναίκες και τα παιδιά ζητιάνευαν στα σπίτια των Συρίων και χάρη στην ελεημοσύνη αυτών των ανθρώπων επέζησαν. Οι άντρες έκαναν μεροκάματα στα χωράφια. Θέριζαν σιτάρια, έκαναν χαμαλίκια… Τα βράδια εκεί στις σπηλιές στήνονταν γλέντια με τον ζουρνατζή να παίζει και όλοι μαζί να χορεύουν. Δεν τους έλειπε και η αλληλεγγύη. ...».

Από τη Συρία στο Ολοκαύτωμα των Κρουσίων (Οκτώβρης 1941). Μία από τις πιο συγκλονιστικές ιστορίες που σχετίζονται με την εξορία, την καταφυγή στη Συρία και τελικά την εγκατάσταση στην Ελλάδα, είναι αυτή των οικογενειών που από τα Κοτύωρα του Πόντου θα βρεθούν τελικά στα χωριά των Κρουσίων στο Κιλκίς. Η φιλόλογος Ελισάβετ Τριανταφυλλίδου περιγράφει την πορεία θανάτου από τον Πόντο στη Συρία:
«... Ανθρωποι πέθαιναν στο δρόμο δίχως τη χρήση των όπλων. Οι συνθήκες ήταν τόσο αντίξοες που ο θάνατος δεν ήταν δύσκολο να έρθει. Αρχικά μεταφέρθηκαν στη Σεβάστεια. Στη διαδρομή πέρασαν από μια αρμενική πόλη, η οποία ήταν γεμάτη Αρμένιους νεκρούς. Στην οποία δεν έκατσαν λόγω της μυρωδιάς των πτωμάτων. Στη συνέχεια στο Νιγιάρμπακιρ όπου έμειναν δύο χρόνια. … Σε αυτή την πορεία η γιαγιά έχασε γονείς και έμεινε μόνη με τα δυο της αδέλφια. Για να μπορέσουν να επιβιώσουν, όχι μόνο αυτοί αλλά όλοι όσοι βρίσκονταν μαζί τους, ζητιάνευαν στα χωριά απ’ όπου περνούσαν. Στο Χαλέπι η γιαγιά παντρεύτηκε έναν συγχωριανό της, τον Λεωνίδα Τριανταφυλλίδη, ο οποίος στην πορεία έχασε τη γυναίκα του και τα δυο του παιδιά. ...».

Τραγικός επίλογος

Τρία χρόνια μετά τη βίαιη εκτόπισή τους κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα. Είκοσι με τριάντα οικογένειες, όσες τελικά κατάφεραν να επιβιώσουν, εγκαταστάθηκαν στο χωριό Κλειστό (πρώην Μούσγαλι) των Κρουσίων στο Κιλκίς.

Ο τραγικός επίλογος αυτής της ιστορίας θα γραφτεί τον Οκτώβριο του ’41, όταν οι Γερμανοί θα καταστρέψουν τρία χωριά των Κρουσίων (Κλειστό, Αμπελόφυτο και Κυδωνιά) και θα δολοφονήσουν τους κατοίκους τους. Στην περιοχή αυτή, όπως και στην περιοχή της Νιγρίτας στις Σέρρες και στο Μεσόβουνο Κοζάνης είχαν εμφανιστεί από το καλοκαίρι του 1941 οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες. Αυτές ήταν και οι πρώτες εστίες αντίστασης κατά των Ναζί στην κατεχόμενη Ευρώπη. Στην ορεινή περιοχή των Κρουσίων είχε δημιουργηθεί η πρώτη ανταρτική ομάδα της Ελλάδας, ο «Αθανάσιος Διάκος». Οι Γερμανοί ακολουθώντας την πολιτική της συλλογικής ευθύνης και των μαζικών αντιποίνων κατά των αμάχων προέβησαν σε σκληρά εγκλήματα πολέμου.

Στις 25 Οκτωβρίου του 1941 οι Γερμανοί περικυκλώνουν τα χωριά. Στο Αμπελόφυτο και στην Κυδωνιά οι εκτελέσεις των ανδρών γίνονται στις πλατείες των χωριών. Στο Κλειστό τους συγκεντρώνουν μέσα στην εκκλησία, την πυρπολούν με δυναμίτες, με αποτέλεσμα να καούν ζωντανοί οι αιχμάλωτοι. Εκτελέστηκαν συνολικά 96 πολίτες. Με αυτόν τον δραματικό τρόπο έκλεισε ο κύκλος της ζωής των άτυχων προσφύγων που από τον μικρασιατικό Πόντο θα υποχρεωθούν να καταφύγουν ως εξόριστοι στη Συρία, για να συναντήσουν λίγα χρόνια αργότερα το αληθινό πρόσωπο του γερμανικού ναζισμού στα όρη της «μητέρας-πατρίδας».

* Ο κ. Βλάσης Αγτζίδης (https://kars1918. wordpress.com) είναι διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός. Το τελευταίο του βιβλίο, που εκδόθηκε πρόσφατα, έχει τίτλο: «Μικρά Ασία. Ενας οδυνηρός μετασχηματισμός 1908-1923».

«Διά μόνον τους αγάμους»

 Ακολουθούν δύο πολύ σύντομες αγγελίες από εφημερίδες αλλοτινών εποχών. Ιδού η πρώτη: «Εδραπέτευσεν ο Κίτσος ο λεβέντης, η έλαφος του κ. Παρασκευαΐδου. Ο συλλαβών αυτήν παρακαλείται να την παραδόση τω ιδιοκτήτη», «Εφημερίς», έτος Ε΄, αριθ. 19, Πέμπτη 19 Ιανουαρίου 1878. Και η δεύτερη: «Επιθυμών να έλθω εις πνευματικήν επικοινωνίαν με την μητέρα μας Ελλάδα, ζητώ αλληλογραφία με μορφωμένας παρθένους της γλυκειάς πατρίδος. Διευθύνεις Gh M rue Oitug 3 Braila, Roumanie», «Σφαίρα», έτος ΣΤ΄, αριθ. 296, Σάββατον 4 Οκτωβρίου 1924. Και οι δύο προέρχονται από το βιβλίο «Ο Κίτσος ο λεβέντης και άλλες αγγελίες» των Θανάση Γιοχάλα και Ζωής Βαΐου, το οποίο θα κυκλοφορήσει αύριο Δευτέρα από την Εστία.

Η έκδοση περιλαμβάνει περίπου 2.600 αγγελίες της περιόδου 1833-1940, ερανισμένες από 142 εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας, ενώ αναφορές γίνονται και σε πολλές άλλες ελληνικές αλλά και ευρωπαϊκές πόλεις. Οπως σημειώνουν και οι συγγραφείς, «πρόκειται για αγγελίες ιδιωτικού κυρίως αλλά και δημοσίου ενδιαφέροντος, οι οποίες προβάλλουν τη σχέση ατομικού και συλλογικού.

Οι διαφημιστικές καταχωρίσεις, οι υποχρεωτικές δημοσιοποιήσεις (πλειστηριασμοί), οι αγορές και οι πωλήσεις, τα συγχαρητήρια αλλά και τα απειλητικά αγγελτήρια, οι δηλώσεις απώλειας ή εξαφάνισης, η προσφορά ή η αναζήτηση εργασίας αποτελούν ένα υλικό που αποδίδει την κοινωνική ατμόσφαιρα της μακράς αυτής περιόδου. (...)

Η γλωσσική σκευή των αγγελιών, με όλες τις ποικιλίες της, αποτελεί ένα αμάχητο πλεονέκτημα. Ομηρικά “σπαράγματα” συνυπάρχουν με τύπους της λόγιας γλώσσας και η ακραιφνής αρχαΐζουσα συναντά τη λαϊκή γλώσσα. Οι συμπορεύσεις, οι παράλληλοι δρόμοι και οι συναντήσεις δημιουργούν μια γλωσσική στρωματογραφία εκατόν δέκα περίπου χρόνων».

Ως προς τη θεματολογία των κειμένων, έχουμε πολλά και διάφορα: «Διαφημιστικές αγγελίες που ωθούν σε απόκτηση υλικών αγαθών συνοδοιπορούν με αγγελτήρια απώλειας προσφιλών προσώπων. Ειδοποιήσεις γάμου ή αρραβώνων συμπορεύονται με το μακάβριο και τον θάνατο. Απειλητικές αγγελίες στεγάζονται στον ίδιο χώρο με τις ευχετήριες. Χιουμοριστικές αγγελίες έχουν όμορές τους άλλες που σχετίζονται με τον ανθρώπινο πόνο.

Αγγελίες που περιγράφουν την αγωνιώδη προσπάθεια ανέργων να βρουν εργασία “συγκατοικούν” με άλλες που προτρέπουν σε δαπάνες και αγορές. Ετσι, επιτυγχάνεται μια συνομιλία των αγγελιών παρά τη θεματική τους διαφορά. (...) Μέσω των αγγελιών σκιαγραφούνται η χαρά, ο πόνος, η ευγνωμοσύνη, ο έπαινος αλλά και οι επιθυμίες, ο μικροαστισμός, η αμάθεια, τα αδιέξοδα της ζωής, οι προλήψεις και οι ψευδαισθήσεις».

Στο βιβλίο, οι αγγελίες είναι χωρισμένες ανά κατηγορίες και συνοδεύονται από κατατοπιστικά –και χιουμοριστικά– εισαγωγικά σημειώματα. Η «Κ» προδημοσιεύει σήμερα μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Η.Μ.

«Νεάνις Κυρία Μικρούλα»...

•Απωλέσθη δηλητήριον. Ο ευρών παρακαλείται να το φέρη εις τον κ. Φώτον Πολίτην και αμειφθήσεται γενναίως, διά της συγγραφής μιας κριτικής του τελευταίου.

«Λοβιτούρα», έτος Α’, αριθ. 8, 13 Ιανουαρίου 1929.

•Η χαριεστάτη και αξιέραστος νεάνις Κυρία Μικρούλα, ετών 39, τίθεται εις λαχείον διά μόνον τους αγάμους προς 1 λεπτόν το όνομα. Ο κερδίσων υποχρεούται να λάβη αυτήν εις σύζυγον. Ο δε προς εγγραφήν κατάλογος εδόθη εις τον κ. Βοϊκόπουλον.

Εκ του Τυπογραφείου της «Πούδρας, Ο Αριστοφάνης και η Μαγνητιζομένη», Τόμος Β΄, 15 Νοεμβρίου 1859.

•Νέος εκ του εξωτερικού, ηλικίας 32 ετών, χήρος άνευ τέκνου, αλλά μονόφθαλμος, έχων δε μηνιαίον εισόδημα δρ 170, επιθυμεί να νυμφευθή γυναίκα έχουσαν ανάλογον εισόδημα και ανάλογον ελλάττωμα.

Πληροφορίαι δι’ επιστολών προς τον κ. Σ. Φ. γραφείον «Θορύβου», έτος Α΄, αριθμ. 3, 7 Ιουλίου 1898.

•Ενας συμπολίτης μας προσπαθεί να νυμφευθή, αλλά να είναι η νέα έως 15 ετών, ας είναι και μικράς καταστάσεως. Η ηλικία του ανθρώπου προβαίνει ήδη εις τους 85 χρόνους.

Η «Φήμη», έτος Α΄, αριθ. 54, Σάββατον 4 Σεπτεμβρίου 1837.

• Οσοι δεν επιθυμούν να γενούν συνδρομηταί, παρακαλούνται να μας επιστρέψουν το φύλλον, διότι αλλέως θεωρούνται συνδρομηταί δι’ εξ τουλάχιστον μήνας, και θέλουν ζητηθή νομίμως διά να πληρώσουν.

«Νέα Ελλάς», έτος Α΄, αριθ. 6, 14 Αυγούστου 1848.

•Κάτω η οδονταλγία, Κάτω η τερηδών. Ο πτυχιούχος οδοντοϊατρός κ. Ιω. Πηλός, άρτι αφικόμενος, εφεύρε και υπέβαλεν εις το ιατροσυνέδριον ασφαλέστατον της τερηδόνος φάρμακον. Αποτελέσματα απίστευτα. Θεραπεία του σκουρβούτο των ούλων. [...] Εν τω ξενοδοχείω της Πόλεως, πλατεία Ομονοίας. Οι πτωχοί δωρεάν.

«Νέα Εφημερίς», έτος Ι΄, αριθ. 50, Τρίτη 19 Φεβρουαρίου 1891.

•Τα μαλλιά σας σώσατε με το Σωζότριχον. Το Σωζότριχον, το μοναδικώτερον των μέχρι τούδε εφευρεθέντων, ως σωστικόν της κόμης, είνε το μόνον διά του οποίου απαλάττεσθε της πιτυρίδος. Προλαμβάνει την πτώσιν και αναγεννά νέας τρίχας. Δοκιμάσατε, δεν είνε ρεκλάμα.

Αι μέχρι τούδε επιτυχίαι υπερβαίνουσι τας 90%. Το κατάστημα αναλαμβάνει την χρήσιν δωρεάν. Εκάστη φιάλη δραχ. 3, διά τας επαρχίας 5, εξωτερικόν φράγκα 5.
Αγγελόπουλος και Μποτσαράκος, οδός Κοραή, αριθ. 5.

«Καιροί», έτος ΙΓ΄, αριθ. 4.691, Τρίτη 7 Ιανουαρίου 1903.

•Γυναικείον φύλον αλτ! Ηγουν κοράσια, χήραι, κυρίαι· το οποίον στραβωμάρα έχετε γραψήναι και προς εμέ. Γράψασθε «Νέον Αγαθάγγελον», 44ον Σύν/μα Ι Πολ/χία, Τ.Τ. 927.

«Σφαίρα», έτος Δ΄, αριθ. 157, Σάββατον 1 Ιανουαρίου 1922.

​​Το βιβλίο «Ο Κίτσος ο λεβέντης και άλλες αγγελίες» των Θανάση Γιοχάλα και Ζωής Βαΐου κυκλοφορεί αύριο στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις της Εστίας.

Σημειώσεις πατριδογνωσίας

 18.12.2016 ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΤΑΣΗΣ*ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

​​Τα χρόνια της κρίσης έδειξαν ότι ένα μέρος της ελληνικής κοινωνίας, αν και τάσσεται υπέρ της Ευρώπης, εξακολουθεί να νιώθει δυσανεξία στις ευρωπαϊκές αξίες και πρακτικές. Αυτές θεσπίστηκαν και βιώθηκαν με πληθώρα μορφών από τις ευρωπαϊκές κοινωνίες στην καθημερινότητα και στη λειτουργία της δημόσιας σφαίρας, της οικονομίας και του κράτους. Ωστόσο, η ελληνική ενσάρκωση των ευρωπαϊκών αξιών και πρακτικών παρουσιάζει ορισμένες ιδιομορφίες ως προς τις επιμέρους πολιτισμικές διαφορές που υφίστανται μεταξύ των άλλων εταίρων.

Συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη, στην Ελλάδα παρατηρείται μια επιπολαιότητα και προχειρότητα στην τήρηση των κανόνων, αλλά και στην εφαρμογή των νόμων. Η χαμηλή αίσθηση ατομικής ευθύνης πηγάζει από μια ασθενή ηθική του καθήκοντος, η οποία δεν καλλιεργείται επαρκώς στην οικογένεια και την εκπαίδευση, συνοδεύεται δε από την απερίσκεπτη απαξίωση κάθε είδους αυθεντίας και μόρφωσης. Συνέπεια αυτών είναι ο ευτελισμός του δημόσιου χώρου και της δημόσιας περιουσίας, όπου, αντί να βιώνουμε ότι ανήκουν σε όλους, νιώθουμε ότι δεν ανήκουν σε κανέναν με αποτέλεσμα να γίνονται αντικείμενα αισθητικής ρύπανσης, ιδιοποίησης ή κατάληψης με ποικίλους τρόπους σπανίως επωφελείς για την κοινωνία. Πράγμα επίσης εμφανές στη σχέση μας με το φυσικό περιβάλλον η οποία, λόγω και της έλλειψης περιβαλλοντικής αγωγής, χαρακτηρίζεται από τη μόλυνση και την ατελή προστασία και φροντίδα του. Οσον αφορά τη δικαιοσύνη, η εφαρμογή των νόμων είναι προβληματική εξαιτίας της χαμηλής αίσθησης ατομικής ευθύνης, της δράσης ομάδων συμφερόντων, αλλά και της στρεβλής λειτουργίας του κράτους λόγω της αναξιοκρατίας, της πολυνομίας, της κακονομίας και της γραφειοκρατίας. Στην πολιτική το αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη συχνά δεν αποκλείει τη χρήση βίας ή δεν λαμβάνει υπ’ όψιν την άμιλλα και την αριστεία διακινδυνεύοντας μια υποβάθμιση της δημόσιας σφαίρας. Τούτη γίνεται εμφανής στο χαμηλό πολιτισμικό επίπεδο ικανού μέρους των Ελλήνων πολιτικών, όπως αυτό εκφράζεται στη δημόσια παρουσία τους, στο έλλειμμα γνώσης και εμπειρίας διοίκησης, ηγεσίας και καλλιέργειας. Η σχέση της ελληνικής κοινωνίας με την ελευθερία, παρά την αγάπη που τρέφουμε γι’ αυτή, τους αγώνες και τις θυσίες που έχουν καταβληθεί για χάρη της, χαρακτηρίζεται τακτικά από την έλλειψη μέτρου. Ετσι εκφυλίζεται σε ασυδοσία εκφραζόμενη ως έλλειψη ανεκτικότητας και σεβασμού προς τους άλλους, αποβαίνοντας ταυτόχρονα εις βάρος ενός συλλογικού πνεύματος.

Τόσο η ελευθερία όσο και η δικαιοσύνη πολλάκις αποξηραίνονται σε ιδεολογίες παράγουσες ιδεοληψία λόγω μιας σχετικά αγύμναστης ιστορικής και εθνικής συνείδησης. Η οξειδωτική λειτουργία αυτών στην ελληνική κοινωνία ενισχύεται από μια καχυποψία, η οποία σε συνδυασμό με την έλλειψη ευπρέπειας διαποτίζει τις κοινωνικές σχέσεις και τη δημόσια σφαίρα. Ετσι οι θετικές ενέργειες και συμπεριφορές αποδίδονται αβίαστα σε κρυφά ωφελιμιστικά κίνητρα σχεδόν αποκλείοντας εκ των προτέρων την ανιδιοτέλεια. Οι υπερτερούντες συχνά διαβάλλονται και υπονομεύονται άμεσα ή έμμεσα, ενώ η υπερτέρησή τους προξενεί φθόνο λειτουργώντας ως υπενθύμιση μετριότητας παρά ως παρότρυνση για υπέρβαση. Ως εκ τούτου η δημόσια σφαίρα καθορίζεται περισσότερο από εμπειρικά κίνητρα, την απειλή χρήσης βίας ή την υπόσχεση ανταλλάγματος, και λιγότερο από μια επικοινωνιακή ορθολογικότητα. Ιστορικά η συνύπαρξη καχυποψίας και φθόνου τροφοδότησε πολιτικές της μνησικακίας διατηρώντας ένα υπόβαθρο διχασμού, το οποίο υπό συγκεκριμένες συνθήκες γέννησε καταστροφική διχόνοια.

Δυστυχώς, κριτικές αναλύσεις των παραπάνω, όταν δεν αγνοούνται ή απορρίπτονται κυνικώς, δεν αξιοποιούνται ως έναυσμα αυτοβελτίωσης παρά χρησιμοποιούνται ως άλλοθι αδράνειας, αλλά και νομιμοποιητικά για κοινωνικά επιβλαβείς ή ακόμη και παραβατικές συμπεριφορές. Επιπροσθέτως, η στηλίτευση των κακώς κειμένων, όταν δεν εξαντλείται στη θυμική εκτόνωση ή δεν διολισθαίνει σ’ έναν ηθικό μαζοχισμό, εκλογικεύει μια αρνησιπατρία σπανιότατη σε άλλους Ευρωπαίους. Αντιθέτως η φιλοπατρία σχεδόν στιγματίζεται ιδεολογικά διότι συγχέεται με τον σοβινισμό, ενώ προκρίνεται ένας επαρχιωτικός διεθνισμός που παραγνωρίζει ότι κάθε κοσμοπολιτισμός την προϋποθέτει. Στην πολιτική, τόσο ο εθνικισμός όσο και ο επαρχιωτικός διεθνισμός συνιστούν δύο όψεις της υπεραναπλήρωσης ενός συμπλέγματος εθνικής κατωτερότητας. Λησμονείται ότι η υψηλή ισχύς των οικογενειακών δεσμών, η αλληλεγγύη προς αδυνάτους, η δημιουργικότητα ως ικανότητα αυτοοργάνωσης και αυτοσχεδιασμού, η –παρά τις αντιξοότητες– ηδονιστική και παιγνιώδης στάση ζωής με φιλοτιμία και ανθρωπιά αποτελούν επίσης γνωρίσματα της ελληνικής κοινωνίας. Ζητούμενο παραμένει να συνδυαστούν με μιαν αίσθηση ατομικής ευθύνης, ένα συλλογικό πνεύμα και μια φιλόπονη ευπρέπεια στον αστερισμό μιας ευρωπαϊκής φιλοπατρίας.

*Ο κ. Θεοφάνης Τάσης διδάσκει Σύγχρονη Φιλοσοφία στο Freie Universität Berlin.

Το Χαήτιον και ένα χρέος διακοσίων χρόνων

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

Χ​​ώρες «μικρές», όπως η Αϊτή, πρέπει να πληγούν από κάτι κακό –πόλεμο, σεισμό, επιδημία– για να συγκινήσουν τα πρακτορεία που διαμορφώνουν τον ημερήσιο κατάλογο γεγονότων οικουμενικού ενδιαφέροντος.

Αυτό είναι το κανονικό για τους μητροπολιτικούς κατασκευαστές του κοινού γούστου. Αμέτρητα τα κανάλια του πλανήτη, ελάχιστα πάντως θα αποφάσισαν να μην αφιερώσουν καν μισό λεπτό σε μια μη είδηση, που όμως οι προμηθευτές επικαιρότητας έκριναν ότι έχει κορυφαίο ενδιαφέρον: τη ληστεία εις βάρος κάποιας Καρντάσιαν. Τα νέα για την Αϊτή ή τη Μεσόγειο των προσφύγων μπορούν να περιμένουν την επομένη. Και πάλι μαύρα θα είναι.

Η χώρα της Καραϊβικής, το πρώτο ανεξάρτητο κράτος μαύρων στην Ιστορία (1804), είναι μία από τις πιο φτωχές του δυτικού ημισφαιρίου. Και πλήττεται συχνά από τυφώνες. Ο τυφώνας «Μάθιου» άφησε πίσω του εκατοντάδες νεκρούς και εκατοντάδες χιλιάδες άστεγους και πεινασμένους. Κι ακόμα δεν έχουν κλείσει οι πηγές που άνοιξε το 2010 ο σεισμός, με 200.000 νεκρούς. Το μαύρο της εικόνας αποκτά συντριπτική πυκνότητα αν συνυπολογιστεί ότι επίσης από το 2010 δεν λέει να κοπάσει η χολέρα. «Απόλυτη καταστροφή» χαρακτήρισε το πέρασμα του «Μάθιου» ο γ.γ. του ΟΗΕ. Επιπλέον αναγνώρισε την «ηθική ευθύνη» του ΟΗΕ απέναντι στα θύματα της χολέρας. Να συνδέεται η δήλωσή του με το γεγονός ότι η ασθένεια «μετανάστευσε» διά του ΟΗΕ στην Αϊτή, όπου τη μετέδωσαν Νεπαλέζοι κυανόκρανοι; Μάλλον όχι. Το ’χει φαίνεται το ριζικό της Αϊτής να πληρώνει βαριά τους επισκέπτες της, είτε με καλές προθέσεις φτάνουν εκεί, όπως ο ΟΗΕ, είτε με κατακτητικές ορέξεις, όπως οι Ισπανοί, που τον 16ο αιώνα ξεκλήρισαν τους ιθαγενείς, ίσως επειδή δεν εξελισσόταν ικανοποιητικά το πρόγραμμα εκχριστιανισμού τους. Κι έφεραν σκλάβους από την Αφρική να δουλέψουν στις φυτείες που οργάνωσαν. Αυτών των σκλάβων απόγονοι είναι σχεδόν όλοι οι σημερινοί κάτοικοι της χώρας, που το 1697 επικυρώθηκε στη Γαλλία, ενώ την περίοδο 1915-1934 την κατείχαν οι ΗΠΑ. Με κριτήριο τον αριθμό των εξεγέρσεών του, ο λαός της Αϊτής είναι ένας από τους πιο φιλελεύθερους του κόσμου.

Ισπανοί, Γάλλοι και Αμερικανοί έπρεπε να συγκινηθούν αμέσως από τις εκκλήσεις του κ. Μπαν Κι Μουν να συγκεντρωθούν 120.000.000 δολάρια για τις άμεσες ανάγκες. Σχεδόν πλήρης η αποτυχία. Ντροπιαστική:

Το πλάνο καλύφθηκε κατά 13%. Συγκεντρώθηκαν δηλαδή 15.600.000 δολάρια. Τα κλαπέντα κοσμήματα της κ. Καρντάσιαν άξιζαν 10.000.000 δολάρια.

Η χώρα μας έχει τα βάσανά της. Σε διαδικτυακούς χάρτες, με μια λεξούλα-ταυτότητα πάνω σε κάθε κράτος, την Ελλάδα τη σημαδεύει ευτελιστικά η λέξη «broke», χρεοκοπημένη, απένταρη. Και μ’ όλα της τα ζόρια όμως είχε ξεχωριστούς λόγους να ανταποκριθεί πρώτη στις εκκλήσεις του ΟΗΕ. Δεν έπρεπε καν να τις περιμένει. Η συγγένεια των δύο χωρών, έστω αφανής πια, είναι περισσότερο δεσμευτική από οποιαδήποτε επίσημη αδελφοποίησή τους. Ελλάδα και Αϊτή είναι συνομήλικες στην ελευθερία τους και στις επαναστάσεις τους, που φωτίστηκαν και οι δύο από τη Γαλλική (μάταια πάντως τραγουδούσαν τη «Μασσαλιώτιδα» στους Γάλλους στρατιώτες οι εξεγερμένοι μαύροι). Τα γενέθλια της αυτόνομης εθνικής υπόστασης των δύο χωρών τα συνδέει ένας κρίκος ιδιαίτερα συμβολικός. Δηλαδή απτός. Ο κρίκος αυτός θυμίζει ένα χρέος δύο αιώνων: της Ελλάδας προς την Αϊτή. Η προσφορά των Αϊτινών στην επαναστατημένη πατρίδα μας, τίμια και από καρδιάς, έγινε όταν και η δική τους πατρίδα, μόλις ενοποιημένη, αντιμετώπιζε τρομακτικές δυσκολίες.

Η συνδρομή των Αϊτινών απέναντι στην Επανάσταση του 1821 πρέπει να βρει τώρα την ελληνική ανταπόδοση. Εστω συμβολική.

Η Αϊτή ήταν το πρώτο κράτος που αναγνώρισε επίσημα την εθνική μας ανεξαρτησία, ήδη το 1822. Επιπλέον προσπάθησε να συνδράμει και υλικά. Μάρτυς ο Ιωάννης Φιλήμων. Στο «Δοκίμιον Ιστορικόν της Ελληνικής Επαναστάσεως» (τόμ. Δ΄, 1861) μιλάει για τα «διευθυντήρια» που είχαν συγκροτήσει οι απόδημοι Ελληνες. «Απολύτως δε πας τόπος ομοίων παθημάτων και ομοίας επαναστατικής καταστάσεως, πάσα πολιτεία δημοκρατική, όλοι οι απανταχού υπάρχοντες, καίτοι σπάνιοι τότε, διάσημοι άνδρες ελευθέρων αρχών, ήσαν τα σημεία, εις α απετείνοντο τα διευθυντήρια ταύτα, και τα μέσα δι’ ων ειργάζοντο προς βοήθειαν ηθικήν τε και υλικήν του αγώνος». Το διευθυντήριο του Παρισιού, με ψυχή του τον Αδαμάντιο Κοραή, απευθύνθηκε και στον πρόεδρο του Χαητίου Ιωάννη Πέτρο Βογέρ, ζητώντας 30.000 όπλα, χρήματα και ένα σύνταγμα Αϊτινών στην Υδρα. Η (μεταφρασμένη) απάντησή του, στις 15.1.1822, φανερώνει γνώση και έγνοια:

«Πριν ή δεχθώμεν την επιστολήν υμών, σημειουμένην εκ Παρισίων τη 20 του παρελθόντος Αυγούστου, έφθασεν ενταύθα η είδησις της επαναστάσεως των συμπολιτών υμών κατά του δεσποτισμού. [...] Μετά μεγάλου ενθουσιασμού εμάθομεν, ότι η Ελλάς, αναγκασθείσα τέλος πάντων, εδράξατο των όπλων, ίνα κτήσηται την ελευθερίαν αυτής. [..] Μία τόσω ωραία και τόσω νόμιμος υπόθεσις, και προ πάντων αι συνοδεύσασαι ταύτην πρώται επιτυχίαι, ουκ εισίν αδιάφοροι τοις Χαητίοις, οίτινες ως οι Ελληνες, επί πολύν καιρόν έκλινον τον αυχέναν υπό ζυγόν επονείδιστον, και διά των αλύσεων αυτών συνέτριψαν την κεφαλήν της τυραννίας. Ευχηθέντες προς τον ουρανόν, όπως υπερασπιθή τους απογόνους του Λεωνίδου, εσκέφθημεν ίνα συντρέξωμεν τας γενναίας δυνάμεις τούτων, ει μη διά στρατευμάτων και πολεμεφοδίων, τουλάχιστον διά χρημάτων, ως χρησίμων εσομένων διά προμήθειαν όπλων, ων έχετε ανάγκην. Συμβεβηκότα όμως, επιβαλόντα τη πατρίδι ημών μεγάλην ανάγκην, απησχόλησαν όλον το χρηματικόν, εξ ου η Διοίκησις ηδύνατο λαβείν μέρος. [...] Εάν δ’ επέλθωσι κατάλληλοι, ως επιθυμούμεν, αι περιστάσεις, τότε βοηθήσωμεν, προς τιμήν ημών αυτών, τοις τέκνοις της Ελλάδος, όσω δυνηθώμεν. Πολίται, διερμηνεύσατε προς τους συμπατριώτας υμών τας θερμάς ευχάς, ας ο λαός του Χαητίου αναπέμπει υπέρ της ελευθερώσεως αυτών. Οι μεταγενέστεροι Ελληνες ελπίζουσιν εν τη αναγεννωμένη ιστορία τούτων άξια της Σαλαμίνος τρόπαια. Είθε παρόμοιοι τοις προγόνοις αυτών αποδεικνύμενοι και υπό την διαταγήν του Μιλτιάδου διευθυνόμενοι, δυνηθώσιν εν τοις πεδίοις του νέου Μαραθώνος τον θρίαμβον της ιεράς υποθέσεως, ην επεχείρησαν υπέρ των δικαιωμάτων αυτών, της θρησκείας και της πατρίδος!».

Παρά τη δεινή ανέχειά της, η επαναστατημένη Αϊτή του Ζαν-Πιερ Μπουαγιέ έστειλε 45 τόνους καφέ, προς πώληση, για ν’ αγοραστούν όπλα, και 100 εθελοντές, που πέθαναν όμως στο ταξίδι. Οι απόγονοι του Κοραή οφείλουν να συμπαρασταθούν στους απογόνους του Μπουαγιέ. Ταπεινά πλην επίσημα. Διά της Βουλής. Ας είναι 45 τόνοι λάδι.

Δίσεκτα έτη και Ημερολόγια

ΔΙΟΝΥΣΗΣ Π. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ*

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ο​​σο κι αν ψάξετε, σε οποιοδήποτε αρχείο των ελληνικών ληξιαρχείων, δεν πρόκειται να βρείτε ούτε έναν Ελληνα ή Ελληνίδα που να έχει ημερομηνία γέννησης από 16 έως 28 Φεβρουαρίου 1923! Οχι φυσικά γιατί δεν είχαμε ούτε μία γέννα σε μια ολόκληρη περίοδο 13 ημερών, αλλά γιατί απλούστατα το 1923 δεν είχε 365 ημέρες, όπως θα περίμενε κάποιος για ένα μη δίσεκτο έτος, αλλά αντίθετα είχε μόνο 352 ημέρες! Του έλειπαν δηλαδή οι 13 ημέρες μεταξύ 16 και 28 Φεβρουαρίου! Η ιστορία για το πώς έγινε αυτό έχει να κάνει με την εγκαθίδρυση του Νέου Ημερολογίου στη χώρα μας.

Οπως είναι γνωστό, το πρώτο σύγχρονο ημερολόγιο εισήχθη από τον Ιούλιο Καίσαρα, από τον οποίο έγινε γνωστό ως «Ιουλιανό», και άρχισε να ισχύει από το 45 π.Χ. Η δημιουργία του οφείλεται στον Ελληνα αστρονόμο Σωσιγένη από την Αλεξάνδρεια, ο οποίος, με βάση του υπολογισμούς του Ιππάρχου ότι η διάρκεια του έτους ήταν ίση με 365,242 ημέρες, θέσπισε ένα ημερολόγιο του οποίου τα έτη είχαν 365 ημέρες ενώ σε κάθε τέταρτο έτος προσέθετε ακόμη μία ημέρα μετά την «έκτη προ των καλενδών του Μαρτίου», που ονομάζονταν «bis sextus». Ετσι η ημέρα αυτή, επειδή μετριόταν δύο φορές, ονομάζεται ακόμη και σήμερα «δις έκτη» και το έτος που την περιέχει «δίσεκτο».

Αλλά και το Ιουλιανό Ημερολόγιο δεν ήταν τέλειο. Γιατί παρόλο τον καλύτερο προσδιορισμό του ηλιακού έτους από τον Σωσιγένη, υπήρχε ακόμη μια μικρή απόκλιση αφού η διάρκεια του ηλιακού έτους είναι 365,242199 ημέρες. Ετσι το καθορισμένο από τον Σωσιγένη έτος είναι μεγαλύτερο του πραγματικού κατά 0,0078 της ημέρας, δηλαδή κατά 11 λεπτά και περίπου 13 δευτερόλεπτα. Κάθε τέσσερα όμως χρόνια το μικρό αυτό λάθος γίνεται περίπου 45 λεπτά, και κάθε 129 χρόνια φτάνει τη μία ολόκληρη ημέρα. Μέσα στα πρώτα 400 χρόνια από την εφαρμογή του Ιουλιανού Ημερολογίου το λάθος είχε φτάσει τις τρεις ημέρες, με αποτέλεσμα το 325 μ.Χ. η εαρινή ισημερία να συμβεί στις 21 Μαρτίου αντί της 25ης. Την χρονιά εκείνη έγινε η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια της Βιθυνίας και θέσπισε τον επονομαζόμενο «όρο της Νικαίας» για τον προσδιορισμό του εορτασμού του Πάσχα. Το λάθος, όμως, των περίπου 11 λεπτών συσσωρευόταν και η εαρινή ισημερία μετατοπιζόταν όλο και πιο νωρίς. Ετσι, ενώ την εποχή του Χριστού η εαρινή ισημερία συνέβαινε στις 23 Μαρτίου, το 325 μ.Χ. συνέβη στις 21 Μαρτίου και το 1582 μ.Χ. είχε φτάσει να συμβαίνει στις 10 Μαρτίου, γεγονός που δημιουργούσε προβλήματα στον ακριβή καθορισμό του εορτασμού του χριστιανικού Πάσχα σύμφωνα με τον όρο που είχε θεσπίσει η Α΄ Oικουμενική Σύνοδος. Το 1572, τη χρονιά που εξελέγη Πάπας ο Γρηγόριος ΙΓ΄, ο ιησουίτης αστρονόμος Χριστόφορος Κλάβιους, με τη βοήθεια του αστρονόμου Λουίτζι Λίλιο, επεξεργάστηκε την ημερολογιακή μεταρρύθμιση, με την οποία η 5η Οκτωβρίου 1582 ονομάστηκε 15η Οκτωβρίου, για να διορθωθεί το λάθος των 10 ημερών που είχε συσσωρευτεί στους προηγούμενους 11 αιώνες.

Για να μην επαναληφθεί το λάθος του Ιουλιανού Ημερολογίου, ο Λίλιο εξαίρεσε από τα δίσεκτα έτη τα «επαιώνια», τα έτη δηλαδή των αιώνων, από τα οποία όριζε ως δίσεκτα μόνον όσα έχουν αριθμό αιώνων που διαιρείται με το 4. Με αυτή την τροποποίηση το έτος 1900 δεν ήταν δίσεκτο, ενώ αντίθετα το επαιώνιο έτος 2000 ήταν. Η τροποποίηση αυτή, δηλαδή, καθορίζει ότι σε κάθε 400 χρόνια έχουμε 97 δίσεκτα έτη αφού το λάθος του Ιουλιανού Ημερολογίου είναι 3 ημέρες και περίπου 3 ώρες κάθε 400 χρόνια. Μ’ αυτό τον τρόπο διορθώνουμε το λάθος των τριών ημερών, παραμένει όμως ένα λάθος περίπου τριών ωρών κάθε 400 χρόνια.

Φυσικά, το Νέο Ημερολόγιο (το επονομαζόμενο Γρηγοριανό) δεν έγινε άμεσα αποδεκτό, ενώ οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας και Αντιοχείας διαμαρτυρήθηκαν έντονα στη Ρώμη, κι έτσι το Ιουλιανό Ημερολόγιο παρέμεινε σε ισχύ σε όλα τα ορθόδοξα κράτη. Το 1919 η ελληνική Πολιτεία ανακίνησε το ημερολογιακό θέμα, οπότε ύστερα από γνωμάτευση μιας ειδικής επιτροπής η Ιερά Σύνοδος αποφάσισε παμψηφεί ότι «η μεταβολή του Ιουλιανού Ημερολογίου μη προσκρούουσα εις δογματικούς και κανονικούς λόγους δύναται να γίνει.... η δε Πολιτεία είναι ελευθέρα να δεχθεί το Γρηγοριανόν ως ευρωπαίον ημερολόγιον».

Ετσι η ελληνική Πολιτεία, με το νομοθετικό διάταγμα της 18ης Ιανουαρίου 1923, αντικατέστησε το Ιουλιανό Ημερολόγιο με το Γρηγοριανό και όρισε την έναρξη της εφαρμογής του τη 16η Φεβρουαρίου 1923, την οποία ονόμασε 1η Μαρτίου. Αφαιρέθηκαν δηλαδή 13 ημέρες από το έτος 1923, γιατί στις 10 ημέρες λάθους μεταξύ Γρηγοριανού και Ιουλιανού από το 325 έως το 1582 είχε επέλθει καθυστέρηση και άλλων τριών ημερών στα περίπου 340 χρόνια που είχαν παρέλθει από την πρώτη εισαγωγή του Γρηγοριανού Ημερολογίου. Γι’ αυτό άλλωστε το έτος 1923 στην Ελλάδα δεν είχε 365 ημέρες αλλά 352, οπότε και κανένας Ελληνας δεν έχει πιστοποιητικό γέννησης με ημερομηνία από 16 έως 28 Φεβρουαρίου 1923.

ΥΓ.: Η παρανόηση του λαού ότι τα δίσεκτα έτη είναι «γρουσούζικα» ίσως να προέρχεται από τη λανθασμένη αντίληψη της ετυμολογίας και της ορθογραφίας του πρώτου συνθετικού της λέξεως «δίσεκτο». Αντί δηλαδή του σωστού «δις» με γιώτα (που σημαίνει δύο φορές) να εννοείται λανθασμένα το αχώριστο προθεματικό μόριο «δυς» με ύψιλον που έχει την έννοια της δυστυχίας, «της δυσκολίας, της κακής καταστάσεως ή του απευκταίου αποτελέσματος».

* Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

ΕΘΝΟΚΑΘΑΡΣΗ Ή ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ;

Ή μήπως και τα δύο;

Χωρίς να αναφέρω αυτονόητα και αποδεδειγμένα ιστορικά γεγονότα,  από το 1910 και εξής συντελέσθηκε εθνοκάθαρση Αρμενίων, Ελλήνων και άλλων μειονοτικών πληθυσμών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από το καθεστώς των Νεοτούρκων τη συνδρομή Γερμανών συμβούλων.

Ο όρος γενοκτονία δεν υπήρχε τότε αλλά δημιουργήθηκε μετά το 1944 εξ αφορμής της δίκης της Νυρεμβέργης για τα εγκλήματα του ναζισμού. Είναι νομικός όρος και παράγει νομικά αποτελέσματα για τους αποδεδειγμένα υπεύθυνους (διεκδικήσεις , αποζημιώσεις…). Αυτός είναι και ο σοβαρότερος λόγος που η Τουρκία τον αρνείται.

Πάντως , σύμφωνα και με τη Διεθνή Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών, ο όρος αυτός καλύπτει το έγκλημα των Οθωμανών οπότε δύναται να χρησιμοποιείται στην περίπτωση αυτή.